Sleep and Light
ညအိပ္ခ်ိန္မွာ ကြန္ျပဴတာ ဖန္သားျပင္၊ ႏိုးစက္၊ နာရီ စတဲ့ ပစၥည္းေတြက အလင္းေတြနဲ႔ ထိေတြ႔မႈပာာ က်န္းမာေရးကို ထိ ခုိက္ႏုိင္ ပါတယ္။ ဘာၿဖစ္လို႔ပါလဲ။ ဘယ္လို ေၾကာင့္ပါသလဲ။
အခုေခတ္ အိပ္ခန္း ေတြက ကြန္ျပဴတာ ဖန္သားျပင္လို ႏိုးစက္ နာရီလို ေရဒီယုိလို လွ်ပ္စစ္ပစၥည္း ေတြက လာတဲ့ အလင္းေတြနဲ႔ ျပည့္ေနပါ တယ္။ ျပႆနာက ဒီလုိ အလင္းေတြနဲ႔ ညအိပ္ခ်ိန္မွာ ထိေတြ႔မႈက က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ ေစတာပါ။ ဘာျဖစ္လုိ႔ အိပ္ယာ၀င္ အလင္းက ျပႆနာ ျဖစ္ေစသလဲ ဆိုတာကိုေတာ့ လူသားေတြရဲ႕ ဆင့္ကဲ ျဖစ္စဥ္ ေၾကာင့္လို႔ ေျပာရမွာပါ။ ေက်ာက္ေခတ္ မကုန္ခင္က
လူသားေတြက သဘာ၀ အလင္းေရာင္ ႏွစ္မ်ိဳးကိုပဲ အလွည့္က် ထိေတြ႔ခြင့္ ရခဲ့တာပါ။ ေန႔ဘက္ မွာ ေနဆီက ညဘက္မွ လနဲ႔ ၾကယ္ဆီက တခါတေလ မီးဖိုအလင္းက စ သည္ျဖင့္ စည္းခ်က္ က်က် လွည့္ပတ္ ေနခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေန႔နဲ႔ည စည္းခ်က္က ကြ်န္ေတာ္တို႔ရဲ႕ ဇီ၀ျဖစ္စဥ္မွာ အစီစဥ္ခ်ျပီး ျဖစ္ေနပါ တယ္။ ယေန႔မွာေတာ့ ညဘက္မွာ ရရွိတဲ့ ဖန္တီးထားတဲ့ အလင္းေရာင္က အားလံုးကို ကြဲျပားၿခားနား ေစပါတယ္။ အခန္းတြင္း အလင္းက ေန ကရတဲ့ အလင္းထက္ ျပင္းအား နည္းေပမဲ့ ၾကယ္နဲ႔ လဆီက ရတာ ထက္ေတာ့ အဆ မ်ားစြာ ပိုမ်ား ေနပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အလင္းေရာင္ အ နည္းအမ်ား ပမာဏက cortisol နဲ႔ melatonin ဟိုမုန္း levels ေတြကို ထိန္းခ်ဳပ္ ေပးပါတယ္။ ညဘက္မွာ ရတဲ့ ဖန္တီးထားတဲ့ အလင္း ေရာင္ေၾကာင့္ Melatonin ထိန္းခ်ဳပ္ ခံရျခင္း ျဖစ္ေစ ပါတယ္။ ဒီေဟာ္မုန္းက အိပ္စက္ၿခင္းနဲ႔ ႏိုးထျခင္း ျဖစ္စဥ္ အတြက္ ညဘက္မွာ ဦးေႏွာက္ ရဲ႕ pineal gland ကေန ထုတ္ေပး ပါတယ္။ မယ္လတို နင္က ခႏၡာကိုယ္ အတြင္းက ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ကိုယ္အပူခ်ိန္ သၾကားဓါတ္ ကိုေလ်ာ့က် ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေအးခ်မ္း ႏွစ္ျခိဳက္စြာ အိပ္စက္ ႏိုင္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အာရုံေၾကာ ဆိုင္ရာ ပညာရွင္ George Brainard က ေနျပီး အလင္းေရာင္က ေဆးမဟုတ္ တဲ့ ေဆးတစ္လက္ ပါပဲ လုိ႔ဆိုခဲ့တာပါ။
ဦးေႏွာက္က ဇီ၀ နာရီကို Suprachiasmatic Nucleus (SCN) ဆိုတဲ့ hypothalamus မွာရွိတဲ့ ဆဲလ္အစု အေ၀းကေန ထိန္းခ်ဳပ္ ပါတယ္။ ဒီ ဆဲလ္ ေတြက အလင္းနဲ႔ အေမွာင္ကို တုန္႔ျပန္ျပီး လုပ္ေဆာင္ ေပးတာပါ။ မ်က္လံုးမွာ ရွိတဲ့ အာရုံေၾကာ ကေန အလင္းကို အာရုံခံ SCN ကိုပို႔ ၿပီးေတာ့ ဦးေႏွာက္ကို ႏိုးဖုိ႔ အခ်ိန္ ေရာက္ျပီ လုိ႔ေျပာေပး တာပါ။ ဒီအခ်ိန္မွာ ကားစက္ႏိႈး လုိက္သလို ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ကိုယ္အပူခ်ိန္ သၾကား ဓါတ္နဲ႔ cortisol ေဟာ္မုန္း စတာေတြက တက္လာ ပါတယ္။ သာမန္ အားျဖင့္ cortisol levels က အိပ္ေပ်ာ္ ေစဖို႔ ညဘက္မွာ က်ဆင္း ေနပါ တယ္။ မနက္ဘက္မွာ တက္လာျပီး energy levels ကို ထိန္းညွိလို႔ ကိုယ္ခံ စြမ္းအားကို ျမွင့္တင္ ေပးပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ညဘက္မွာ ဖန္တီး အ လင္းေရာင္ ေတြေၾကာင့္ cortisol levels ကိုတက္ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိပ္ျခင္းကို ေႏွာက့္ယွက္ျပီး ကိုယ္တြင္းအဆီ၊ အင္ဆူလင္နဲ႔ ေယာင္ ရမ္းမႈနဲ႔ ပတ္သတ္တဲ့ ျပႆနာ ေတြကို စတင္ ေစပါတယ္။ ဒါက အိပ္ေရး မ၀ျခင္းနဲ႔ အစားအေသာက္ ျပႆနာ ကိုလဲ ျဖစ္ေစ ပါတယ္။ တကယ္ လုိ႔သာ အိပ္ခန္းက အလင္းေရာင္ မရွိတဲ့ အခါ SCN ကို မ်က္လံုး ကေန signal မလာတာ မုိ႔လို႔ ကိုယ္ခႏၶာ ကေန လုိအပ္တဲ့ melatonin ကိုထုတ္ေပး ပါတယ္။ ဒီ melatonin က တစ္ေန႔လံုး အလင္းေရာင္နဲ႔ ဘယ္ေလာက္ ထိေတြ႔ သလဲဆိုတာ မူတည္ျပီး ထုတ္ေပး တာပါ။ ေလ့လာခ်က္ ေတြကေတာ့ အိပ္ခ်ိန္မွာ အခန္းလင္း ေနတာက မယ္လတိုနင္ သက္ေရာက္ ခ်ိန္ကို အလင္း ေဖ်ာ့ေဖ်ာ့ေလး ထိေတြ႔ တာနဲ႔ ယွဥ္ရင္ မိနစ္ ကိုးဆယ္ေလာက္ တိုသြား ေစပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အိပ္ခ်ိန္မွာ အလင္းေရာင္ ရွိေနတာက မယ္လတိုနင္ level ကို ၅၀% ထက္ပို ၿပီးေတာင္ က်ဆင္း ေစပါတယ္။ ဒါကို သိသာ ထင္ရွား လြန္းပါတယ္။ အိပ္ခါနီး tablet computer နဲ႔ စာဖတ္တာက အိပ္စက္မႈကို အေႏွာင့္ အယွက္ ျဖစ္ေစပါတယ္။
စမတ္ဖုန္းေတြ တက္ဘလက္ေတြ စြမ္းအင္ ေခြ်တာေရး မီးသီးေတြ ဒါေတြ အားလံုးက အိပ္စက္မႈ ျပႆနာ ကိုပိုဆိုး ေစပါတယ္။ ေခတ္သစ္ ပ စၥည္းေတြ မွာပါတဲ့ LEDs မီးသီးေတြက မယ္လတိုနင္ကို က်ဆင္း ေစဖို႔ အေၾကာင္း တစ္ရပ္ပါ။ ဘာျဖစ္လို႔လဲ ဆုိေတာ့ မယ္လတိုနင္ ကိုထိန္း ခ်ဳပ္တဲ့ ဆဲလ္ေတြက အျပာ ေရာင္အလင္းကို အထူး sensitive ျဖစ္လို႔ ပါပဲ။ မၾကာ ေသးမွီ ကပဲ သိပၸံ ပညာရွင္ ေတြက ကြန္ျပဴတာ အလင္းက မယ္လင္တိုနင္ Level ကို ထိခိုက္မႈ ျဖစ္ေစတယ္လုိ႔ သတိေပး ေျပာၾကား ခဲ့ပါတယ္။ wavelength-blocking ျပဳလုပ္ထားတဲ့ မ်က္မွန္ေတြ တပ္ ၿပီး တိုင္းတာ ရာမွာ (အထူးသျဖင့္ အျပာေရာင္ အလင္းဟာ) ေက်ာင္းသား ေတြရဲ႕ မယ္လတိုနင္ level ကိုက်ဆင္း ေစတယ္ ဆိုတာ သူတို႔ ေတြ႔ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေလ့လာသူ ေတြကေတာ့ ဒီ self-luminous electronic ပစၥည္း ေတြကို မအိပ္ခင္အသံုး ျပဳတာက မယ္လတိုနင္ကို ေလ်ာ့ က်တာ မဟုတ္ဘူး ဆိုရင္ ေတာင္မွပဲ အိပ္စက္ တာကို အေႏွာင့္အယွက္ ျဖစ္ေစ ပါတယ္။ ဒီပစၥည္းေတြ ကိုယ္တိုင္ ကကို alerting ျဖစ္ေစ တာ stressful stimuli ထြက္ေစတာ ျဖစ္ပြား ျပီးေတာ့ အိပ္စက္ ျခင္းကို သြားေႏွာင့္ယွက္ တာမ်ိဳးပါ လို႔ေျပာ သြားပါတယ္။
ကံမေကာင္း စြာပဲ ဒီေဟာ္မုန္းရဲ႕ အေႏွာင့္အယွက္ ေပးတဲ့ ဇီ၀ဓါတု ျဖစ္စဥ္ဟာ က်န္းမာေရးမွာ ျပႆ နာ ျဖစ္ေစ ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ကင္ ဆာပါ။ သိပၸံ ပညာရွင္ ေတြက အရင္တုန္းက ဘာေၾကာင့္ မွန္းမသိ ခဲ့ေပမဲ့ အခုအခါ မွာေတာ့ ဒီပတ္သတ္ မႈကို ေလ့လာ ထားတဲ့ ေလ့လာ ခ်က္ ေတြ အမ်ားၾကီး ရွိေန ပါျပီ။ ဥပမာ အားျဖင့္ ဆယ္ႏွစ္ၾကာ သုေတသနမွာ အိပ္ခ်ိန္မွာ အလင္းနဲ႔ ထိေတြ႔ ခဲ့ေသာ မိန္းကေလး ၁၆၇၀ ဦး ဟာ အေမွာင္ထဲမွာ အိပ္တဲ့ မိန္းကေလး ေတြထက္ ၂၂% ပိုျပီး ရင္သားကင္ဆာ ျဖစ္ခဲ့တာ ေတြ႔ခဲ့ ရပါတယ္။ သုေတသန သမား ေတြကေတာ့ ေဟာ္မုန္း မညီမွ် မႈကို ျဖစ္ေစတဲ့ မယ္လင္တိုနင္ ကိုပဲ အျပစ္ ပံုခ် ခဲ့ပါတယ္။ တျခား ေလ့လာခ်က္ တစ္ခုမွာ သုေတသန သမားေတြက ရင္ သား ကင္ဆာ ဆဲလ္ေတြ ထည့္ထားတဲ့ ၾကြက္ေတြကို မတူညီတဲ့ အမ်ိဳးသမီး ေတြဆီက ေသြးေတြ ထိုးေပးပါတယ္။ အေမွာင္ ထဲမွာ အိပ္တဲ့ မိန္းကေလး ေတြဆီက ေသြးရည္ ရရွိတဲ့ ၾကြက္ေတြရဲ႕ tumor ေတြက ၾကီးထြားမႈ ရပ္သြားျပီး အလင္း ထဲမွာ အိပ္ေလ့ ရွိတဲ့ မိန္းကေလး ေတြ ဆီက ေသြးရည္ရတဲ့ ၾကြက္ေတြက ေတာ့ ဘာထူးျခား ခ်က္မွ မရတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါက အဆိုင္းနဲ႔ လုပ္ရတဲ့ အလုပ္လုပ္သူ ေတြအ တြက္ ျပႆနာပါ။ Case-controlled studies ေတြအရ ညဂ်ဴတီ ၀င္ရတဲ့ သူနာျပဳ ေတြက ေန႔ဘက္ မွာပဲ လုပ္ရတဲ့ သူနာျပဳ ေတြထက္ ရင္သား ကင္ဆာ ျဖစ္ဖို႔ မ်ားေန ပါတယ္။
စိတ္ပ်က္စရာ ေကာင္းတဲ့ ေနာက္ထပ္ ေတြ႔ရွိခ်က္ တစ္ခုကေတာ့ ျပႆနာေတြ တက္ဖို႔ ေတာက္ပတဲ့ အလင္း မလိုတာ ပါပဲ။ အလင္း မွိန္ မွိန္ေလးနဲ႔ တာရွည္စြာ ထိေတြ႔မႈကလဲ စိတ္က် ေရာဂါလို ျပႆနာေတြ ဟမ္းစတား ေလးေတြမွာ ျဖစ္ေစ တာကို ေတြ႔ရ ပါတယ္။ သူတို႔ေတြ ၾကိဳက္တဲ့ သၾကားရည္ ကိုေတာင္ မေသာက္ေတာ့ စိတ္မ၀င္စား ေတာ့တာ မ်ိဳးေတြ ျပသ တာေတြ႕ရပါတယ္။ သူတို႔ကို non-lit day/night အခ်ိန္ ဇယား ျပန္ေပး လိုက္တဲ့ အခါ ပံုမွန္ ျပန္ျဖစ္ျပီး depression မျဖစ္ေတာ့ ပါဘူး။ သိပၸံ ပညာရွင္ ေတြက ဒါဟာ tumor necrosis factor လုိ႔ေခၚတဲ့ ပရုိတင္း တစ္မ်ိဳးေၾကာင့္ ျဖစ္မယ္လို႔ သံသယ ရွိၾက ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အလင္း မွိန္မွိန္ေလးနဲ႔ တာရွည္စြာ ထိေတြ႔မႈက ကိုယ္ခံ စြမ္း အား ကိုလဲ က်ဆင္း ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ခင္ဗ်ားရဲ႕ ေရဒီယို နာရီက အလင္းကို ဖြင့္ထားဖို႔ ျပန္စဥ္းစား သင့္ေန ပါျပီ။ ေနာက္ေလ့ လာခ်က္ တစ္ခုက ညဘက္မွာ ထိေတြ႔တဲ့ အျပာေရာင္ အလင္းက depression-like symptoms ေတြသင္ယူ ေလ့လာလို႔ မရတာနဲ႔ ခံစားခ်က္ အေျပာင္း အလဲေတြ ျဖစ္ပြား ေစပါတယ္။ ဒါေတြက melanopsin-expressing neurons ေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။
မယ္လတိုနင္မွာ ဓါတ္တိုးျခင္းကို ဆန္႔က်င္တဲ့ စြမ္းအင္ ရွိပါတယ္။ အဲ့ဒါေၾကာင့္ အိုမင္း ရင့္ေရာ္ တာကို တားဆီး ႏိုင္ပါတယ္။ သိပၸံ ပညာရွင္ ေတြက အိုမင္းေအာင္ ျပဳလုပ္ ထားတဲ့ ၾကြက္ေတြကို မယ္လတိုနင္ ကုထံုး ေပးတဲ့ အခါ ဓါတ္တိုး မႈေတြ က်ဆင္း သြားတာ ေတြ႔ပါတယ္။ ဒီ ၾကြက္ ေမာ္ဒယ္လ္ ေတြမွာ အယ္လ္ဇိုင္းမားလို neurodegenerative ေရာဂါ ေတြမွာမွ ေတြ႔ရတဲ့ markers ေတြေတြ႔ရလို႔ အသက္ၾကီးျခင္း အို မင္း ရင့္ေရာ္ ျခင္းနဲ႔ ေနာက္ကြယ္က fundamental mechanism ကိုပိုနားလည္ လာေစ တယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။ ေနာက္ေလ့လာမႈ ေတြက ေတာ့ မယ္လတိုနင္ ေလ်ာ့နည္းျခင္း နဲ႔ ႏွလံုး ေသြးေၾကာက်ဥ္း ေရာဂါကလည္း ဆက္စပ္မႈ ရွိတယ္ ဆိုတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ ညဘက္ အလင္း ေရာင္နဲ႔ ထိေတြ႔မႈက အစား စားတဲ့ အခ်ိန္ကို ေရႊ႕ေစလို႔ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တက္ေစပါတယ္။ ညဘက္ အလင္းေရာင္ ၾကြက္ေတြ မွာေတာ့ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေပမယ့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တက္လာ ေတြ႔ရပါတယ္။ မယ္လတုိနင္ ေလ်ာ့နည္း ျခင္းနဲ႔ ဆီးခ်ိဳကလဲ ဆက္စပ္ တယ္လို႔ သိပၸံ ပညာရွင္ေတြ က ဆိုပါတယ္။ အခ်ဳပ္အားျဖင့္ ဆိုရင္ အိပ္ခန္းရဲ႕ အလင္းေရာင္ကို တတ္ႏိုင္သမွ် ေလ်ာ့ခ်ဖို႔ လိုပါလိမ့္မယ္။ မအိပ္မွီမွာ အျပာေရာင္ အလင္း နဲ႔ မထိေတြ႔ေအာင္ ၾကိဳးစား ရပါမယ္။ ခင္ဗ်ားရဲ႕ gadgets ေတြကို ပိတ္လို႔ လိုက္ကာ ေတြကို ခ်ထား။ ျပီးရင္ ကြန္ျပဴတာနဲ႔ ဖုန္းကေန မအိပ္ခင္ နာရီ ေတာ္ေတာ္ၾကာ ေရွာင္က်ဥ္ ထားသင့္ ပါတယ္လုိ႔ အၾကံေပးခ်င္ ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ကြ်န္ေတာ္ သိေနပါတယ္။ ေျပာတာက တကယ္ လုပ္ တာထက္ လြယ္တယ္ မဟုတ္လား။
Images from mercola, auctiva, muscache, gizmodo. Souce: io9.com Author Mai Shine
MYMC