Hepatitis Q and A အသဲေရာင္ျခင္း အမး-အေျဖ

• အသဲေရာင္ေရာဂါေတြျဖစ္ၾကတဲ့ ေအ၊ ဘီ၊ စီ၊ ဒီ၊ အီး အားလံုးက ကူးစက္ေရာဂါေတြျဖစ္ၾကတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။
• ကူးစက္နည္းေတြအလိုက္ ကာကြယ္ရမယ္။ ကာကြယ္ေဆးရွိတဲ့ အမ်ိဳးအစားေတြဆိုရင္ ကာကြယ္ေဆး ထိုးထားႏိုင္တယ္။
- (ေအ) အတြက္ ကာကြယ္ေဆးက လူတိုင္းထိုးဘို႔ မလိုဘူး။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာသာ အကန္႔အသတ္နဲ႔ ထိုးၾကတယ္။ အေမရိကားမွာ အသဲေရာင္ေပါတဲ့ အရပ္ေဒသေတြ မသြားခင္ ၁၂ လကေန ၂၃ လအရြယ္ ကေလးေတြကို (ေအ) ကာကြယ္ေဆး ထိုးေစတယ္။ နာတာရွည္ အသဲေရာင္ (ဘီ) နဲ႔ (စီ) ရွိသူေတြလဲ ေရာဂါမျပီးေလာက္ေသးဘူးဆိုရင္ ထိုးထားသင့္တယ္။

- (ဘီ) အတြက္သာ သတိထားျပီး ေဆးပါတ္လည္ေအာာင္ထိုးဘို႔ သတိထားရမယ္။ ေရာဂါကလဲဆိုးလို႔ ျဖစ္တယ္။ ေဆးထိုးနည္း စာတပုဒ္ေရးထားပါတယ္။ မိခင္မွာ (ဘီ) ပိုးရွိေနရင္ ေမးလာမဲ့ ကေလးကို ပံုမွန္ (ဘီ) ကာကြယ္ေဆးအျပင္ ေနာက္တမ်ိဳးကိုပါ ေမြးျပီး ၁၂ နာရီအတြင္း ထိုးရမယ္။ တၾကိမ္တည္း ျဖစ္တယ္။ အလားတူ ဆရာဝန္၊ ဆရာမ၊ ဓါတ္ခြဲခန္းမွာလုပ္သူေတြ (ဘီ) ပိုးပါတဲ့ေသြး ဝင္မိတယ္ဆိုရင္ အဲဒီေဆးမ်ိဳး ခ်က္ခ်င္းထိုးရတယ္။ ေဆးအဆက မ်ားတယ္။ ေစ်းအလြန္ၾကီးတယ္။
- (စီ) ပိုးမွာ ကာကြယ္ေဆး မေပၚေသးဘူး။
• (ေအ) က အျဖစ္အမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ (ဘီ) နဲ႔ (စီ) ေၾကာင့္ ဆက္ျဖစ္ရတဲ့ အသဲအလုပ္ မလုပ္ႏိုင္တဲ့ အခါမွာသာ ေသႏိုင္တယ္။ အသဲ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္တာအျပင္ ဆက္ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ အသဲေျခာက္တာနဲ႔ အသဲကင္ဆာေၾကာင့္ ေသၾကရတာကမ်ားတယ္။ (ဘီ) ေရာ (စီ) က သိပ္မကြာလွဘူး။ အသဲေရာင္ သပ္သပ္ေၾကာင့္ေတာ့ မေသဘူး။
• ျမန္မာျပည္က ကိန္းဂဏန္းကိုမသိပါ။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဘီပိုးေတြ႔ရွိသူ ေလးဆခန္႔ျမင့္တက္လာဆိုတဲ့ သတင္းကို ၇-၁၂-၂ဝ၁၂ ေန႔က ဖတ္ရပါတယ္။

• Hepatitis Symptoms အသဲေရာင္ေရာဂါ လကၡဏာေတြ
တခ်ိဳ႕မွာ ပိုးဝင္တာခံေနရေပမဲ့ ကနဦးအဆင့္မွာ ဘာမွ မျဖစ္သလို ေနႏိုင္တယ္။ ခံစားရရင္ (ေအ-ဘီ-စီ) ေၾကာင့္ ျဖစ္တာတိုင္း အားယုတ္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ အန္ခ်င္၊ မစားခ်င္၊ ဗိုက္ေအာင့္၊ အသား-ဆီးဝါတာေတြ ခံၾကရမယ္။ (ဘီ) နဲ႔ (စီ) အဝင္ ခံေနရသူေတြ နာတာရွည္အဆင့္ ေရာက္လာေပမဲ့ ႏွစ္နဲ႔ခ်ည္ျပီး လူေကာင္းလိုလို ေနႏိုင္တယ္။ ျဖစ္ျပီဆိုရင္ေတာ့ အသဲက သိပ္မေကာင္းေတာ့ဘူးလို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။

• Hepatitis A အသဲေရာင္ (ေအ)
အလြန္ကူးစက္ျမန္တယ္။ သာမန္ကာရွန္ကာပါဘဲ။ တခ်ိဳ႕ျဖစ္ေနတာေတာင္ မသိၾကဘူး။ အလိုလိုပိုးကလဲ ရွင္းသြာမယ္။ အစာနဲ႔ ေရကေနကူးစက္တယ္။ "စအိုကေနထြက္ျပီး ပါးစပ္ကေနဝင္နည္း" နဲ႔ ကူးစက္တဲ့ေရာဂါေတြထဲက တခုျဖစ္တယ္။ သူ႔ဖါသူ ေပ်ာက္ပါမယ္။ ေဆးမလိုဘူးေျပာရင္ ရတယ္။ ေရ-အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ အရည္ဆိုတာ အရက္မပါဘူး။ အနားယူပါ။

• Acute Hepatitis B ရက္တုိ အသဲေရာင္ (ဘီ)
ျဖစ္စသိပ္ဆိုးတာ မခံစားရဘူး။ မၾကာခင္ေနေကာင္းသြားမယ္။ ကေလးေတြျဖစ္ရင္ဆိုးတယ္။ တႏွစ္ေအာက္ကေလးေတြ ၉ဝ% မွာ တသက္လံုး ပိုးရွိေနလိမ့္မယ္။ ၾကာရင္ေတာ့ အသဲထိခိုက္၊ အသဲ အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္တာနဲ႔ အသဲ-ကင္ဆာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ပိုးရွိတဲ့ ေသြးနဲ႔ ကိုယ္ခႏၶာအရည္ေတြ ကိုယ့္ေသြးထဲ ဝင္တဲ့နည္းေတြနဲ႔ ကူးစက္တယ္။ အေမရိကားမွာေတာ့ အကာအကြယ္မပါတဲ့ လိင္ဆက္ဆံမႈကေန အေတာ္မ်ားမ်ား ကူးစက္ေနတယ္။ ေဆးထိုးအပ္၊ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ဓါး၊ သြားတိုက္တံ စတာေတြ အတူတြဲသံုးတာကေနလဲ ကူးႏိုင္တယ္။ မေအကေန ေမြးလာတဲ့ ကေလးကိုလဲ ကူးတယ္။ လိင္ဆက္ဆံဘက္ အေဖၚမ်ားသူေတြ၊ မူးယစ္ေဆး ထိုးသူေတြ၊ ေဆးရံု-ေဆးခန္း-ဓါတ္ခြဲခန္းေတြမွာ အလုပ္လုပ္သူတြမွာ ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။

• Chronic Hepatitis B နာတာရွည္ အသဲေရာင္ (ဘီ)
ေဆးကုတာရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္က ပိုးေတြကို ထိန္းထားဘို႔၊ အသဲကို မထခိုက္ေစဘို႔ျဖစ္တယ္။ ေဆးစစ္တာ ပံုမွန္ လုပ္ေနရမယ္။ Antiviral medications ဗိုင္းရပ္စ္ ေဆးကို တခ်ိဳ႕အတြက္ေပးမယ္။ ဆရာဝန္က ဆံုးျဖတ္ပါမယ္။

• Acute Hepatitis C ရက္တို အသဲေရာင္ (စီ)
ပိုးအဝင္ခံရသူထဲက ၂၅% ျဖစ္ကာစေနာက္မွာ ပိုးကင္းသြားႏိုင္တယ္။ က်န္တဲ့သူေတြက ပိုးနဲ႔ေနၾကမယ္။ ေသြးကေန အမ်ားဆံုး ကူးစက္တယ္။ ေသြးသြင္းတာ၊ ေဆးထိုးအပ္ အတူသံုးတာ၊ ထိုးကြင္းမင္ေၾကာင္ထိုးတာ၊ လွခ်င္လို႔ ကြင္းတပ္ဆင္တာ၊ သိပ္မမ်ားေပမဲ့ မေအကေန ကေလးကူးတာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ လိင္ကေနကူးတာလဲ မ်ားေတာ့ မမ်ားဘူး။ လိင္ဆက္ဆံဘက္ မ်ားရင္၊ HIV ပိုးရွိေနရင္ ျဖစ္ဘို႔ ပိုမ်ားတယ္။

• Chronic Hepatitis C နာတာရွည္ အသဲေရာင္ (စီ)
နာတာရွည္ Chronic hepatitis C ေၾကာင့္ ဆိုးဝါးတဲ့ ဆက္တြဲျဖစ္မွာေတြရွိတယ္။ သက္သာေစမဲ့ ေဆးကုနည္းေတြ ရွိပါတယ္။ အမ်ားဆံုးသံုးတဲ့ေဆးက Antiviral medications ဗိုင္းရပ္စ္ေဆးေတြျဖစ္တဲ့ Interferon ထိုးေဆး နဲ႔ Ribavirin စားေဆးကို ေရာေပးတယ္။ လူနာတဝက္ေလာက္မွာ ေပ်ာက္တာျဖစ္ျဖစ္ ထိန္းထားႏိုင္တာျဖစ္ျဖစ္ ရတာေတြ႔ရတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြေတာ့ ခံရမယ္။ လူတိုင္းကိုလဲ ေပးမရဘူး။

• Hepatitis Diagnosis ဘယ္လိုလုပ္ ေရာဂါမွန္းသိမလဲ
Chronic hepatitis နာတာရွည္ အသဲေရာင္ေနသူေတြ အမ်ားစုက ေရာဂါက အထဲမွာ ႏွစ္ေတြမ်ားစြာ တိတ္တိတ္ေလး ဒုကၡေပးေနတယ္။ ေရာဂါနာမည္ရွာ၊ အေသအျခာေစာင့္ၾကည္။ လိုအပ္ရင္ ေဆးကုတာေတြ မလုပ္ရင္ တေန႔မွာ ဆိုးဝါးတဲ့ အေျခအေနကို ေရာက္လိမ့္မယ္။ ကံေကာင္းတာက ေသြးစစ္တာနဲ႔ ဘာဆိုတာသိႏိုင္တယ္။

• Complications ေနာက္ဆက္တြဲေတြ ဘာျဖစ္ႏိုင္သလဲ
- Cirrhosis အသဲေျခာက္ေရာဂါ အမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ အသဲမွာ အမာရြတ္လို ျဖစ္တဲ့သေဘာဘဲ။ Biopsy အသားစ ထုတ္ယူစစ္ေဆးနည္းနဲ႔ ေသျခာေအာင္သိမယ္။ အသဲက အရင္လို သူလုပ္ရမဲ့ အလုပ္ေတြ မလုပ္ႏိုင္ျဖစ္လာမယ္။ လံုးဝ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့အဆင့္ ေရာက္လာႏိုင္တယ္။ အားယုတ္၊ ပ်ိဳ႕၊ ပိန္၊ ေရဖ်င္းစြဲ၊ ေျခေထာက္ေရာင္၊ အသား-ဆီးဝါတာေတြ ျဖစ္လာမယ္။ စိတ္ပါ မၾကည္လင္ ျဖစ္လာမယ္။
- Liver Cancer အသဲ-ကင္ဆာ ျဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းရင္းမွာ အသဲေရာင္ျခင္းဟာ ထိပ္မွာေနတယ္။ နာတာရွည္ အသဲေရာင္သူေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ေနရတာထဲမွာ ဒါလဲပါတယ္။ ေသြးစစ္ေနရင္း သိလာမယ္။ Ultrasounds, CT scans နဲ႔ MRIs ကေနလဲ သိမယ္။ Biopsy နဲ႔ေသျခာေစမယ္။

• ဘာလုပ္ရမလဲ
- Hepatitis A သာဆိုရင္ လက္ကိုသာ မၾကာမၾကာေဆးပါ။ ေရ-အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ နားပါ။ လိုအပ္ရင္ ေသြးေၾကာထဲ ေဆးသြင္းပါ။ B နဲ႔ C ဆိုရင္ လူအသံုးအေဆာင္ မွန္သမွ် သီးသန္႔သံုးပါ။ အိမ္ရွိလူကုန္ (ဘီ) ကာကြယ္ေဆးထိုးထားပါ။ အသဲအထူးကုဆရာဝန္ျပပါ။
- Monitoring Chronic Hepatitis နာတာရွည္ အသဲေရာင္တာကို ေစာင့္ၾကည့္ျခင္းကို နာတာရွည္ အသဲေရာင္ (ဘီ) နဲ႔ (စီ) အတြက္ မလုပ္မျဖစ္ လုပ္ရမယ္။ ေသြးပံုမွန္စစ္ေနရမယ္။ အသဲအေျခအေနကို သိခ်င္လို႔ျဖစ္တယ္။ Ultrasounds နဲ႔ CT scans ေတြလဲလိုမယ္။ အသဲအေျခအေန သင့္ေနသမွ် ေနာက္ထပ္ေဆးကုဘို႔ မလိုေသးဘူး။
- Liver Transplant အသဲအစားထိုးျခင္းလိုႏိုင္တယ္။ အသဲဆိုတာ ဇီဝျဖစ္စဥ္၊ အစာေျခစနစ္၊ အဆိပ္အေတာက္ ဖယ္ရွားေရးနဲ႔ အေရးပါတဲ့ (ပရိုတင္း) ေတြ လုပ္ေပးတာေတြ ေဆာင္ရြက္ေပးတယ္။ လိုသေလာက္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ရင္ မျဖစ္ဘူး။ အသဲအစားထိုးတာ လုပ္ရေတာ့မယ္။

• Protecting Your Liver အသဲကို ဘယ္လို ကာကြယ္မလဲ
နာတာရွည္ အသဲေရာင္ေနသူတိုင္း အရက္ မေသာက္ပါနဲ႔။ ေဆးေသာက္တာလဲ ဆရာဝန္ညႊန္မွသာေသာက္ပါ။ ပံုမွန္ ေဆးစစ္ေနပါ။

• STDs လိင္ဆက္ဆံျခင္းနဲ႔ အသဲေရာင္ေရာဂါ
ေယာက္်ားခ်င္း လိင္တူဆက္ဆံရင္ ၁ဝ-၁၅ ဆ ပိုကူးစက္ႏိုင္တယ္။ အသဲေရာင္ေရာဂါေတြကို လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ႏိုင္တာ ေယာက္်ား-မိန္းမ အတူတူဘဲ။ အသဲေရာင္ (ဘီ) ဟာ HIV ထက္ လိင္ကတဆင့္ အဆ ၁ဝဝ ပိုကူးစက္ႏိုင္တယ္။ အသဲေရာင္ (ေအ)၊ (ဘီ) ေရာ (စီ) ပါ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ႏိုင္ေပမဲ့ (စီ) ကအျဖစ္ အေတာ္နည္းပါတယ္။

၂၁-၂-၂ဝ၁၂ ေန႔ကသတင္းမွာ အသဲေရာင္ (စီ) ေၾကာင့္ေသဆံုးရတာက HIV ေၾကာင့္ေသရတာထက္ မ်ားေနတယ္လို႔ ပါတယ္။ ဒါက အေမရိကားမွာပါ။ ဒီေရာဂါ ၂ မ်ိဳးလံုးက ကူးပံုကူးနည္းေတြ တူၾကတယ္။ ေသြး-ေဆးထိုအပ္၊ မိခင္ကေန ကေလး၊ လိင္ဆက္ဆံမႈ (HIV က ပိုမ်ားတယ္) ေတြကေန ကူးေစတယ္။ ေဆးသစ္ ၂ မ်ိဳးေပၚလာတယ္။ Protease inhibitors ေခၚတယ္။ လက္ရွိသံုးေနတဲ့ Pegylated interferon နဲ႔ Ribavirin ေတြထက္ ထိေရာက္တာ ေတြ႔ေနရတယ္။ ဒါေပမဲ့ Protease inhibitors အမ်ိဳး ေဆးသစ္ (Victrelis) က တပါတ္စာကို $1,100 ကုန္က်တယ္။ ေဆးသစ္ (Incivek) က တပါတ္စာ $4,100 က်တယ္။ ကုန္က်စရိတ္သာမကာ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြလဲ ၾကည့္ရတယ္။ သုေတသနေတြ လုပ္ေနဆဲျဖစ္တယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ

ဆက်စပ်ဖတ်ရှုရန် အကြောင်းအရာများ...