MERS...
လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္က ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ကူးစက္ျမန္ ေသႏႈန္းျမင့္ SARS နဲ႔မ်ိဳးႏြယ္တူ၊ MERS ကို ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ ဧျပီလက ေဆာ္ဒီအာေရဗ်ႏိုင္ငံမွာ စတင္ ေတြ႔ရွိခဲ့ ပါတယ္။ MERS ဆိုတာ ဘယ္လို ေရာဂါမ်ိဳးလဲ။ ဘာပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္တာလဲ။
လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္က ကမာၻအႏွံ႔ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ကူးစက္ျမန္ ေသႏႈန္းျမင့္ SARS နဲ႔မ်ိဳးႏြယ္တူ၊ ေရာဂါ လကၡဏာတူ MERS ကအေမရိကန္ကို ေရာက္ရွိ လာပါျပီလို႔ ေမလ ၂ ရက္ေန႔က CDC က အတည္ျပဳ ေၾကျငာ လိုက္ပါျပီ။ MERS ကို ၂၀၁၂ခုႏွစ္ ဧျပီလက ေဆာ္ဒီ အာေရဗ် ႏိုင္ငံမွာ စတင္ ေတြ႔ရွိခဲ့ တာပါ။ ျပင္းထန္တဲ့ တုပ္ေကြးပံုစံ အသက္႐ႈ လမ္းေၾကာင္း ေရာဂါ လကၡဏာ ေတြနဲ႔ ေသဆုံး သြားခဲ့တဲ့ အသက္ ၆၅ႏွစ္ အရြယ္ အမ်ိဳးသား တစ္ဦးရဲ႕ သလိပ္ကေန ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး တစ္မ်ိဳးကို ေတြ႔ရွိခဲ့ကာ မ်ိဳးဗီဇ စစ္ေဆးမႈ မ်ားအရ SARS နဲ႔မ်ိဳးႏြယ္တူ Coronavirus အုပ္စုဝင္ ဗိုင္းရပ္စ္ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္တယ္လို႔ သိရွိခဲ့ျပီး Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV) လို႔နာမည္ ေပးခဲ့ ပါတယ္။
ျပီးခဲ့တဲ့ ဧျပီလ ကုန္အထိ မွတ္တမ္းမ်ားအရ ေဆာ္ဒီ ႏိုင္ငံမွာ လူေပါင္း ၃၃၉ ကူးစက္ခံ ခဲ့ၾကရျပီး ၁၀၂ ဦး ေသဆုံး ခဲ့ပါျပီ။ ေဆးမွတ္တမ္းမ်ားအရ မတ္၊ ဧျပီလ ေတြမွာ အျဖစ္မ်ားခဲ့ျပီး လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႔ ကူးစက္ ႏိုင္တဲ့ အေထာက္အထားေတြ ေတြ႔ရွိခဲ့ရပါတယ္။ ေဂ်ာ္ဒန္၊ ကူဝိတ္၊ အိုမန္၊ ကာတာ၊ ယူေအအီး စတဲ့အေရွ႕ အလယ္ပိုင္း ႏိုင္ငံေတြမွာ သာမက ျပင္သစ္၊ ဂ်ာမနီ၊ ဂရိ၊ အီတလီ၊ အဂၤလန္ စတဲ့ ဥေရာပ ႏိုင္ငံ မ်ား၊ အာဖရိက ေျမာက္ပိုင္း၊ မေလးရွား၊ ဖိလစ္ပင္း စတဲ့ အာရွႏိုင္ငံ ေတြအထိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေတြ႔ရွိ လာျပီ ျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္မွာ ပထ မဆုံး လူနာကို ေမလ ၂ရက္ေန႔မွာ ေတြ႔ရွိခဲ့ ရျပီလို႔ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ကေၾကျငာ လိုက္ပါတယ္။ ေရာ ဂါ ကူးစက္ခံ ရတဲ့ လူနာ အမ်ားစုက ေဆာ္ဒီနဲ႔ ယူေအအီး ႏိုင္ငံေတြမွာ ကူးစက္ခံ ခဲ့ၾကရတာ ျဖစ္ျပီး ခရီးသြား လာမႈေၾကာင့္ အထက္ ေဖာ္ၿပပါ တျခားႏိုင္ငံ အႏွံ႔အျပားကို သြားေရာက္ ခဲ့ၾကလို႔ MERS ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကို ကမာၻအႏွံ႔ ေတြ႔ရွိ ခဲ့ ၾကရတာ ျဖစ္ပါတယ္။
လူနာနဲ႔ နီးနီးကပ္ကပ္ ထိေတြ႔ ဆက္ဆံရတဲ့ က်န္းမာေရး ဝန္ထမ္းမ်ားနဲ႔ မိသားစု ဝင္မ်ားကို ကူးစက္ တာကို သိရွိရ ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ SARS လို လူစုလူေဝးကို ကူးစက္ျခင္း၊ တစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႔ လ်င္ျမန္စြာ ကူးစက္ျခင္း စတာေတြ ကိုေတာ့ မေတြ႔ရ ပါဘူး။ လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႔ ကူး စက္တယ္ ဆိုရာ မွာလည္း ပင္မ ေရာဂါပိုးရွိ လူနာထံမွ ကူးစက္ခံ ရသူေတြမွာ (ဒုတိယ အဆင့္ ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ျခင္း - Secondary infec tion) ေရာဂါ လကၡဏာက ပင္မ လူနာေလာက္ မဆိုးဘဲ ပိုးရဲ႕ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္စြမ္း ေလ်ာ့နည္း သြားတတ္တဲ့ လကၡဏာ ေတြကို ေတြ႔ရွိခဲ့ ၾကရပါ တယ္။ ယခုအခ်ိန္ ထိေတာ့ လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦး ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ရာမွာ တတိယ အဆင့္ ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ျခင္း ခံခဲ့ရသူ (Tertiary infec tion) လူနာ ႏွစ္ဦးသာ ရွိပါေသးတယ္။ လက္ရွိ အေထာက္အထား မ်ားအရ လူအစုလိုက္ အျပဳံလိုက္ တစ္ကမာၻလုံး ျပန္႔ႏွံ႔ႏိုင္ေျခ နည္းပါးေန ေပမယ့္ လည္း သတိထား ရမယ့္ အေနအထားပဲ ျဖစ္တယ္လို႔ ကမာၻ႔ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ၾကီး (WHO) ကေၾကျငာ ထားပါတယ္။
ပိုးကူးစက္ ခံရတဲ့ သူေတြ တစ္ႏွစ္ထက္ တစ္ႏွစ္ မ်ားလာတာ အထူးသျဖင့္ ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ခံ ရသူေတြနဲ႔ ခရီးသြားျခင္းမွ တျခား ႏိုင္ငံေတြကို သယ္ယူ ကူးစက္ သြားႏိုင္တဲ့ အေနအထား ေတြရယ္ေၾကာင့္ WHO ကေရာဂါ အႏၲရာယ္ ဆန္းစစ္ခ်က္ (Risk Assessment) ေတြကို ေျပာင္းလဲ တိုးျမႇင့္ဖို႔ ဆုံးျဖတ္ ခဲ့ပါတယ္။ လူထုထဲမွာ ေရာဂါပိုး ရွိျပီး ေရာဂါ လကၡဏာ မျပဘဲ ပိုးသယ္ေဆာင္သူ ေတြမ်ား ရွိေလမလား၊ ေရာဂါပိုးကို ဘယ္ ေရြ႕ ဘယ္မွ် သယ္ေဆာင္ ထားႏိုင္ သလဲ၊ SARS လိုေရာဂါပိုး သယ္ေဆာင္တဲ့ ၾကားခံ တိရစာၦန္ ေတြမ်ား ရွိမလား စတဲ့ ေရာဂါ ကူးစက္ ပ်ံ႕ႏွံ႔ပံု နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အေရးၾကီး ေမးခြန္းေတြရဲ႕ အေျဖကေတာ့ အခုအခ်ိန္ အထိ မေသခ်ာ၊ မေရရာ ေသးပါဘူး။
ေဆာ္ဒီႏိုင္ငံ Riyadh University မွ Ziad Memish နဲ႔အဖြဲ႔ရဲ႕ ေလ့လာမႈ အရေတာ့ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးက ၂၀၀၇နဲ႔ ၂၀၁၂ၾကားမွာ စတင္ ေပါက္ဖြားလာ ဖြယ္ရွိျပီး တိရစာၦန္မ်ား မွတဆင့္ ကူးစက္တာ ျဖစ္ႏိုင္ဖြယ္ ရွိတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ ေဆာ္ဒီမွာ ပထမဆုံး လူနာ မေတြ႔ရွိခင္ တစ္ႏွစ္ေလာက္ က တည္းက မသိရွိရ ေသးတဲ့ တစ္ေနရာ ကေန ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနဖြယ္ ရွိတယ္ လို႔လည္း ဆိုပါတယ္။ ကနဦး သုေတသန ေတြအရ MERS-CoV က လင္းႏို႔ ေတြမွာ ေတြ႔ရတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ တစ္မ်ိဳးကေန ဆင္းသက္ လာတယ္လို႔ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ Ron Fouchier ကထင္ေၾကး ေပးခဲ့ျပီး New York Columbia University မွ Ian Lipkin ရဲ႕ေလ့လာ မႈအရ လင္းႏို႔ေတြက ထုတ္ယူ ရရွိတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္နဲ႔ လူနာ ေတြဆီက ရယူထားတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြ မ်ိဳးဗီဇခ်င္း ဆင္တူတာ ေတြ႔ရွိခဲ့ ရပါတယ္။
၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ႏွစ္လယ္ပိုင္း ေလာက္ကစျပီး ယေန႔အထိ ေလ့လာ ေတြ႔ရွိခ်က္ ေတြအရ လူသားေတြက ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကို သစ္ကုလားအုတ္ ေတြဆီ ကေန ကူးစက္တာ ျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆႏိုင္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ အမ်ားၾကီး ေတြ႔ရွိထား ၾကပါျပီ။ သစ္ကုလားအုတ္ ေတြရဲ႕ ေသြးထဲမွာ ဗိုင္း ရပ္စ္ ပိုးကို တိုက္တဲ့ ပဋိပစၥည္းေတြ (antibodies) ေတြ႔ရွိခဲ့ ၾကတာ ေၾကာင့္ပါ။ ဒါေပမယ့္ သစ္ကုလား အုတ္ ေတြမွာေတာ့ ဘာေရာဂါ လကၡ ဏာမွ မျပပါဘူး။ သုေတသန ရလဒ္ေတြကို ေကာက္ခ်က္ ခ်လိုက္မယ္ ဆိုရင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ရဲ႕ ပင္မ အရင္းအျမစ္က လင္းႏို႔ေတြ ျဖစ္ျပီး သစ္ကု လားအုတ္ ေတြကေတာ့ လူေတြကို ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ အေနအထား ရွိတဲ့ ၾကားခံ သတၱဝါ ျဖစ္ႏိုင္ ပါတယ္။ MERS-CoV ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးနဲ႔ မ်ိဳးႏြယ္တူ SARS ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုး ကလည္း ၾကက္၊ ဝက္၊ ငန္းစတဲ့ တိရစာၦန္မ်ား မွတဆင့္ လူကို ကူးစက္တာ ျဖစ္လို႔ ဒါဟာ Coronavirus ေတြရဲ႕ သေကၤတ လကၡ ဏာ တစ္ခုပါ။
MERS ေရာဂါကို PCR နည္းနဲ႔ ရွာေဖြ သိရွိႏိုင္ ေပမယ့္ စစ္ေဆးမႈ ေတြကိုေတာ့ ေနရာတကာမွာ မလုပ္ႏိုင္ ေသးပါဘူး။ အျမန္နည္း နဲ႔စစ္တဲ့ test kit ေတြ ေစ်းကြက္မွာ အနည္းအက်ဥ္း ရွိေနေပမယ့္ FDA ကေထာက္ခံခ်က္ ရရွိထားတာ ေတြေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ကာကြယ္ ေဆးလည္း မရွိေသးပါဘူး။ ေရာဂါ အတြက္ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ ေဆးဝါး မရွိေသး တဲ့အတြက္ ေရာဂါ ျဖစ္လာခဲ့ရင္ ေရာဂါ လကၡဏာ သက္သာေအာင္ (symptomatic treatment) နဲ႔လူနာ အသက္ရွင္ေအာင္ ေထာက္ကူ ကုသေပးတဲ့ နည္းလမ္း (supportive treatment) ေတြနဲ႔ပဲ ကုသရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကာကြယ္ေဆး မရွိေသး ေပမယ့္ SARS ကဲ့သို႔ အခြံ အေျမႇးပါး ရွိတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ ျဖစ္တာမို႔ ပိုးထိေတြ႔ ႏိုင္ေျခရွိတဲ့ မ်က္ႏွာျပင္ မွန္သမွ်ကို ဆပ္ျပာျဖင့္ စင္ၾကယ္ေအာင္ ေသခ်ာ ေဆးေၾကာျခင္း၊ ပိုးသတ္ေဆးရည္မ်ားျဖင့္ သုတ္လိမ္း ေဆးေၾကာျခင္း စတဲ့ ေရာဂါ ကာ ကြယ္ရန္ နည္းလမ္း မ်ားကို လြယ္ကူစြာ ျပဳလုပ္ႏိုင္ ပါတယ္။ ႏွာေခ်၊ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အခါ လက္ကိုင္ပဝါ၊ တစ္႐ႉးစ စတာေတြနဲ႔အုပ္ျပီး အမိႈက္ကို ေသခ်ာ စြန္႔ပစ္ ဖို႔ကလည္း အေရးၾကီးလွပါတယ္။ မ်က္စိ၊ ႏွာေခါင္း၊ ပါးစပ္ စတာေတြကို မသန္႔ရွင္း တဲ့လက္နဲ႔ မထိမကိုင္ သင့္ပါဘူး။ ဖ်ား နာေန သူေတြနဲ႔ လည္း နမ္း႐ံႈ႕ျခင္း၊ နီးကပ္စြာ လက္ပြန္း တတီးေနျခင္း၊ ခြက္၊ ပန္းကန္ အတူတူ စားေသာက္ျခင္း မ်ားကို လည္း ေရွာင္ၾကဥ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ လက္နဲ႔ အထိအေတြ႔ မ်ားတဲ့ ထိုင္ခံု၊ တံခါးလက္ကိုင္ စတာေတြ ကိုလည္း ပိုးသတ္ ေဆးရည္နဲ႔ ေဆးေၾကာ ေပးျခင္းၿဖင့္ လည္း ေရာဂါပိုး ကူးစက္ႏႈန္းကို ေလွ်ာ့ခ်ေပး ႏိုင္ ပါတယ္။
လက္ရွိ အေျခအေနအရ အာေရဗ် ကြၽန္းဆြယ္ ေဒသေတြကို ခရီးသြားလာျခင္းကို မကန္႔သတ္ ထားေပ မယ့္လည္း အဲဒီေဒသ ေတြမွ ျပန္ လာျပီး ၁၄ ရက္အတြင္း ႏွာေစး၊ ေခ်ာင္းဆိုးစတဲ့ အသက္႐ႈ လမ္းေၾကာင္း ေရာဂါ လကၡဏာေတြ ေပၚလာတာနဲ႔ နီးစပ္ရာ က်န္းမာေရး ဌာန ကို အျမန္ ဆက္သြယ္ျပီး သတင္းေပး ျခင္းျဖင့္လည္း မိမိမွတဆင့္ ေရာဂါ မျပန္႔ပြားေအာင္ ကူညီ ေဆာင္ရြက္ ႏိုင္ပါတယ္။ ေမလ ၂ ရက္ေန႔ကစျပီးေတာ့ WHO နဲ႔ႏိုင္ငံတကာ အစိုးရတို႔ သတင္းထုတ္ျပန္ႏိုင္ဖို႔ Corona Map ကို ထုတ္ျပန္ ေၾကျငာခဲ့ျပီး MERS ေရာဂါ ျဖစ္ပြား ျပန္႔ႏွံ႔မႈ ေတြကို ကမာၻ႔ ေျမပံုေပၚမွာ အခ်ိန္နဲ႔ တေျပးညီ သိရွိႏိုင္ ေစမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ယေန႔ေခတ္ ကူးသန္း သြားလာေရးစနစ္ အလြန္ ေကာင္းမြန္တဲ့ ကမာၻ႔ရြာ ၾကီးမွာ ေရာဂါ ကူးစက္ဖို႔ အလြန္ လြယ္ကူ တာေၾကာင့္ ႏိုင္ငံအသီးသီး ကလည္း ေဒသတြင္း ေရာဂါ ကူးစက္မႈ အေနအထားကိုလိုက္ျပီး ႏိုင္ငံဝင္ေပါက္ေတြမွာ ေရာဂါရွာေဖြ စစ္ေဆးမႈ ေတြကို အဆင့္ဆင့္ ျပဳ လုပ္သြား မွာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိန္တည္း မွာလည္း ေရာဂါပိုးရဲ႕ သဘာဝကို ေလ့လာျခင္းနဲ႔ ကာကြယ္ေဆး ထုတ္လုပ္ဖို႔ သုေတသန လုပ္ငန္း ေတြကို အရွိန္အဟုန္နဲ႔ လုပ္ေဆာင္ ေနၾကျပီ ျဖစ္ပါ တယ္။
Images from gannett, dreamstime, huffpost, news, utahpeoplespost, nbcnews, guim, news.bbc, alarabiya, hottytoddy. Source: CDC MERS FAQs, WHO Risk Assessment
, coronamap.com.
Author Tornado
Myanmar Youth Media Club
-------------------------------------------------
ကိုမ်ဳိး (lwanmapyay.blogspot.com)
လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္က ကမာၻအႏွံ႔ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ကူးစက္ျမန္ ေသႏႈန္းျမင့္ SARS နဲ႔မ်ိဳးႏြယ္တူ၊ ေရာဂါ လကၡဏာတူ MERS ကအေမရိကန္ကို ေရာက္ရွိ လာပါျပီလို႔ ေမလ ၂ ရက္ေန႔က CDC က အတည္ျပဳ ေၾကျငာ လိုက္ပါျပီ။ MERS ကို ၂၀၁၂ခုႏွစ္ ဧျပီလက ေဆာ္ဒီ အာေရဗ် ႏိုင္ငံမွာ စတင္ ေတြ႔ရွိခဲ့ တာပါ။ ျပင္းထန္တဲ့ တုပ္ေကြးပံုစံ အသက္႐ႈ လမ္းေၾကာင္း ေရာဂါ လကၡဏာ ေတြနဲ႔ ေသဆုံး သြားခဲ့တဲ့ အသက္ ၆၅ႏွစ္ အရြယ္ အမ်ိဳးသား တစ္ဦးရဲ႕ သလိပ္ကေန ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး တစ္မ်ိဳးကို ေတြ႔ရွိခဲ့ကာ မ်ိဳးဗီဇ စစ္ေဆးမႈ မ်ားအရ SARS နဲ႔မ်ိဳးႏြယ္တူ Coronavirus အုပ္စုဝင္ ဗိုင္းရပ္စ္ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္တယ္လို႔ သိရွိခဲ့ျပီး Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV) လို႔နာမည္ ေပးခဲ့ ပါတယ္။
ျပီးခဲ့တဲ့ ဧျပီလ ကုန္အထိ မွတ္တမ္းမ်ားအရ ေဆာ္ဒီ ႏိုင္ငံမွာ လူေပါင္း ၃၃၉ ကူးစက္ခံ ခဲ့ၾကရျပီး ၁၀၂ ဦး ေသဆုံး ခဲ့ပါျပီ။ ေဆးမွတ္တမ္းမ်ားအရ မတ္၊ ဧျပီလ ေတြမွာ အျဖစ္မ်ားခဲ့ျပီး လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႔ ကူးစက္ ႏိုင္တဲ့ အေထာက္အထားေတြ ေတြ႔ရွိခဲ့ရပါတယ္။ ေဂ်ာ္ဒန္၊ ကူဝိတ္၊ အိုမန္၊ ကာတာ၊ ယူေအအီး စတဲ့အေရွ႕ အလယ္ပိုင္း ႏိုင္ငံေတြမွာ သာမက ျပင္သစ္၊ ဂ်ာမနီ၊ ဂရိ၊ အီတလီ၊ အဂၤလန္ စတဲ့ ဥေရာပ ႏိုင္ငံ မ်ား၊ အာဖရိက ေျမာက္ပိုင္း၊ မေလးရွား၊ ဖိလစ္ပင္း စတဲ့ အာရွႏိုင္ငံ ေတြအထိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေတြ႔ရွိ လာျပီ ျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္မွာ ပထ မဆုံး လူနာကို ေမလ ၂ရက္ေန႔မွာ ေတြ႔ရွိခဲ့ ရျပီလို႔ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ကေၾကျငာ လိုက္ပါတယ္။ ေရာ ဂါ ကူးစက္ခံ ရတဲ့ လူနာ အမ်ားစုက ေဆာ္ဒီနဲ႔ ယူေအအီး ႏိုင္ငံေတြမွာ ကူးစက္ခံ ခဲ့ၾကရတာ ျဖစ္ျပီး ခရီးသြား လာမႈေၾကာင့္ အထက္ ေဖာ္ၿပပါ တျခားႏိုင္ငံ အႏွံ႔အျပားကို သြားေရာက္ ခဲ့ၾကလို႔ MERS ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကို ကမာၻအႏွံ႔ ေတြ႔ရွိ ခဲ့ ၾကရတာ ျဖစ္ပါတယ္။
လူနာနဲ႔ နီးနီးကပ္ကပ္ ထိေတြ႔ ဆက္ဆံရတဲ့ က်န္းမာေရး ဝန္ထမ္းမ်ားနဲ႔ မိသားစု ဝင္မ်ားကို ကူးစက္ တာကို သိရွိရ ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ SARS လို လူစုလူေဝးကို ကူးစက္ျခင္း၊ တစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႔ လ်င္ျမန္စြာ ကူးစက္ျခင္း စတာေတြ ကိုေတာ့ မေတြ႔ရ ပါဘူး။ လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦးသို႔ ကူး စက္တယ္ ဆိုရာ မွာလည္း ပင္မ ေရာဂါပိုးရွိ လူနာထံမွ ကူးစက္ခံ ရသူေတြမွာ (ဒုတိယ အဆင့္ ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ျခင္း - Secondary infec tion) ေရာဂါ လကၡဏာက ပင္မ လူနာေလာက္ မဆိုးဘဲ ပိုးရဲ႕ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္စြမ္း ေလ်ာ့နည္း သြားတတ္တဲ့ လကၡဏာ ေတြကို ေတြ႔ရွိခဲ့ ၾကရပါ တယ္။ ယခုအခ်ိန္ ထိေတာ့ လူတစ္ဦးမွ တစ္ဦး ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ရာမွာ တတိယ အဆင့္ ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ျခင္း ခံခဲ့ရသူ (Tertiary infec tion) လူနာ ႏွစ္ဦးသာ ရွိပါေသးတယ္။ လက္ရွိ အေထာက္အထား မ်ားအရ လူအစုလိုက္ အျပဳံလိုက္ တစ္ကမာၻလုံး ျပန္႔ႏွံ႔ႏိုင္ေျခ နည္းပါးေန ေပမယ့္ လည္း သတိထား ရမယ့္ အေနအထားပဲ ျဖစ္တယ္လို႔ ကမာၻ႔ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ၾကီး (WHO) ကေၾကျငာ ထားပါတယ္။
ပိုးကူးစက္ ခံရတဲ့ သူေတြ တစ္ႏွစ္ထက္ တစ္ႏွစ္ မ်ားလာတာ အထူးသျဖင့္ ထပ္ဆင့္ ကူးစက္ခံ ရသူေတြနဲ႔ ခရီးသြားျခင္းမွ တျခား ႏိုင္ငံေတြကို သယ္ယူ ကူးစက္ သြားႏိုင္တဲ့ အေနအထား ေတြရယ္ေၾကာင့္ WHO ကေရာဂါ အႏၲရာယ္ ဆန္းစစ္ခ်က္ (Risk Assessment) ေတြကို ေျပာင္းလဲ တိုးျမႇင့္ဖို႔ ဆုံးျဖတ္ ခဲ့ပါတယ္။ လူထုထဲမွာ ေရာဂါပိုး ရွိျပီး ေရာဂါ လကၡဏာ မျပဘဲ ပိုးသယ္ေဆာင္သူ ေတြမ်ား ရွိေလမလား၊ ေရာဂါပိုးကို ဘယ္ ေရြ႕ ဘယ္မွ် သယ္ေဆာင္ ထားႏိုင္ သလဲ၊ SARS လိုေရာဂါပိုး သယ္ေဆာင္တဲ့ ၾကားခံ တိရစာၦန္ ေတြမ်ား ရွိမလား စတဲ့ ေရာဂါ ကူးစက္ ပ်ံ႕ႏွံ႔ပံု နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အေရးၾကီး ေမးခြန္းေတြရဲ႕ အေျဖကေတာ့ အခုအခ်ိန္ အထိ မေသခ်ာ၊ မေရရာ ေသးပါဘူး။
ေဆာ္ဒီႏိုင္ငံ Riyadh University မွ Ziad Memish နဲ႔အဖြဲ႔ရဲ႕ ေလ့လာမႈ အရေတာ့ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးက ၂၀၀၇နဲ႔ ၂၀၁၂ၾကားမွာ စတင္ ေပါက္ဖြားလာ ဖြယ္ရွိျပီး တိရစာၦန္မ်ား မွတဆင့္ ကူးစက္တာ ျဖစ္ႏိုင္ဖြယ္ ရွိတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ ေဆာ္ဒီမွာ ပထမဆုံး လူနာ မေတြ႔ရွိခင္ တစ္ႏွစ္ေလာက္ က တည္းက မသိရွိရ ေသးတဲ့ တစ္ေနရာ ကေန ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနဖြယ္ ရွိတယ္ လို႔လည္း ဆိုပါတယ္။ ကနဦး သုေတသန ေတြအရ MERS-CoV က လင္းႏို႔ ေတြမွာ ေတြ႔ရတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ တစ္မ်ိဳးကေန ဆင္းသက္ လာတယ္လို႔ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ Ron Fouchier ကထင္ေၾကး ေပးခဲ့ျပီး New York Columbia University မွ Ian Lipkin ရဲ႕ေလ့လာ မႈအရ လင္းႏို႔ေတြက ထုတ္ယူ ရရွိတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္နဲ႔ လူနာ ေတြဆီက ရယူထားတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြ မ်ိဳးဗီဇခ်င္း ဆင္တူတာ ေတြ႔ရွိခဲ့ ရပါတယ္။
၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ႏွစ္လယ္ပိုင္း ေလာက္ကစျပီး ယေန႔အထိ ေလ့လာ ေတြ႔ရွိခ်က္ ေတြအရ လူသားေတြက ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကို သစ္ကုလားအုတ္ ေတြဆီ ကေန ကူးစက္တာ ျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆႏိုင္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ အမ်ားၾကီး ေတြ႔ရွိထား ၾကပါျပီ။ သစ္ကုလားအုတ္ ေတြရဲ႕ ေသြးထဲမွာ ဗိုင္း ရပ္စ္ ပိုးကို တိုက္တဲ့ ပဋိပစၥည္းေတြ (antibodies) ေတြ႔ရွိခဲ့ ၾကတာ ေၾကာင့္ပါ။ ဒါေပမယ့္ သစ္ကုလား အုတ္ ေတြမွာေတာ့ ဘာေရာဂါ လကၡ ဏာမွ မျပပါဘူး။ သုေတသန ရလဒ္ေတြကို ေကာက္ခ်က္ ခ်လိုက္မယ္ ဆိုရင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ရဲ႕ ပင္မ အရင္းအျမစ္က လင္းႏို႔ေတြ ျဖစ္ျပီး သစ္ကု လားအုတ္ ေတြကေတာ့ လူေတြကို ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ အေနအထား ရွိတဲ့ ၾကားခံ သတၱဝါ ျဖစ္ႏိုင္ ပါတယ္။ MERS-CoV ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးနဲ႔ မ်ိဳးႏြယ္တူ SARS ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုး ကလည္း ၾကက္၊ ဝက္၊ ငန္းစတဲ့ တိရစာၦန္မ်ား မွတဆင့္ လူကို ကူးစက္တာ ျဖစ္လို႔ ဒါဟာ Coronavirus ေတြရဲ႕ သေကၤတ လကၡ ဏာ တစ္ခုပါ။
MERS ေရာဂါကို PCR နည္းနဲ႔ ရွာေဖြ သိရွိႏိုင္ ေပမယ့္ စစ္ေဆးမႈ ေတြကိုေတာ့ ေနရာတကာမွာ မလုပ္ႏိုင္ ေသးပါဘူး။ အျမန္နည္း နဲ႔စစ္တဲ့ test kit ေတြ ေစ်းကြက္မွာ အနည္းအက်ဥ္း ရွိေနေပမယ့္ FDA ကေထာက္ခံခ်က္ ရရွိထားတာ ေတြေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ကာကြယ္ ေဆးလည္း မရွိေသးပါဘူး။ ေရာဂါ အတြက္ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ ေဆးဝါး မရွိေသး တဲ့အတြက္ ေရာဂါ ျဖစ္လာခဲ့ရင္ ေရာဂါ လကၡဏာ သက္သာေအာင္ (symptomatic treatment) နဲ႔လူနာ အသက္ရွင္ေအာင္ ေထာက္ကူ ကုသေပးတဲ့ နည္းလမ္း (supportive treatment) ေတြနဲ႔ပဲ ကုသရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကာကြယ္ေဆး မရွိေသး ေပမယ့္ SARS ကဲ့သို႔ အခြံ အေျမႇးပါး ရွိတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ ျဖစ္တာမို႔ ပိုးထိေတြ႔ ႏိုင္ေျခရွိတဲ့ မ်က္ႏွာျပင္ မွန္သမွ်ကို ဆပ္ျပာျဖင့္ စင္ၾကယ္ေအာင္ ေသခ်ာ ေဆးေၾကာျခင္း၊ ပိုးသတ္ေဆးရည္မ်ားျဖင့္ သုတ္လိမ္း ေဆးေၾကာျခင္း စတဲ့ ေရာဂါ ကာ ကြယ္ရန္ နည္းလမ္း မ်ားကို လြယ္ကူစြာ ျပဳလုပ္ႏိုင္ ပါတယ္။ ႏွာေခ်၊ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အခါ လက္ကိုင္ပဝါ၊ တစ္႐ႉးစ စတာေတြနဲ႔အုပ္ျပီး အမိႈက္ကို ေသခ်ာ စြန္႔ပစ္ ဖို႔ကလည္း အေရးၾကီးလွပါတယ္။ မ်က္စိ၊ ႏွာေခါင္း၊ ပါးစပ္ စတာေတြကို မသန္႔ရွင္း တဲ့လက္နဲ႔ မထိမကိုင္ သင့္ပါဘူး။ ဖ်ား နာေန သူေတြနဲ႔ လည္း နမ္း႐ံႈ႕ျခင္း၊ နီးကပ္စြာ လက္ပြန္း တတီးေနျခင္း၊ ခြက္၊ ပန္းကန္ အတူတူ စားေသာက္ျခင္း မ်ားကို လည္း ေရွာင္ၾကဥ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ လက္နဲ႔ အထိအေတြ႔ မ်ားတဲ့ ထိုင္ခံု၊ တံခါးလက္ကိုင္ စတာေတြ ကိုလည္း ပိုးသတ္ ေဆးရည္နဲ႔ ေဆးေၾကာ ေပးျခင္းၿဖင့္ လည္း ေရာဂါပိုး ကူးစက္ႏႈန္းကို ေလွ်ာ့ခ်ေပး ႏိုင္ ပါတယ္။
လက္ရွိ အေျခအေနအရ အာေရဗ် ကြၽန္းဆြယ္ ေဒသေတြကို ခရီးသြားလာျခင္းကို မကန္႔သတ္ ထားေပ မယ့္လည္း အဲဒီေဒသ ေတြမွ ျပန္ လာျပီး ၁၄ ရက္အတြင္း ႏွာေစး၊ ေခ်ာင္းဆိုးစတဲ့ အသက္႐ႈ လမ္းေၾကာင္း ေရာဂါ လကၡဏာေတြ ေပၚလာတာနဲ႔ နီးစပ္ရာ က်န္းမာေရး ဌာန ကို အျမန္ ဆက္သြယ္ျပီး သတင္းေပး ျခင္းျဖင့္လည္း မိမိမွတဆင့္ ေရာဂါ မျပန္႔ပြားေအာင္ ကူညီ ေဆာင္ရြက္ ႏိုင္ပါတယ္။ ေမလ ၂ ရက္ေန႔ကစျပီးေတာ့ WHO နဲ႔ႏိုင္ငံတကာ အစိုးရတို႔ သတင္းထုတ္ျပန္ႏိုင္ဖို႔ Corona Map ကို ထုတ္ျပန္ ေၾကျငာခဲ့ျပီး MERS ေရာဂါ ျဖစ္ပြား ျပန္႔ႏွံ႔မႈ ေတြကို ကမာၻ႔ ေျမပံုေပၚမွာ အခ်ိန္နဲ႔ တေျပးညီ သိရွိႏိုင္ ေစမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ယေန႔ေခတ္ ကူးသန္း သြားလာေရးစနစ္ အလြန္ ေကာင္းမြန္တဲ့ ကမာၻ႔ရြာ ၾကီးမွာ ေရာဂါ ကူးစက္ဖို႔ အလြန္ လြယ္ကူ တာေၾကာင့္ ႏိုင္ငံအသီးသီး ကလည္း ေဒသတြင္း ေရာဂါ ကူးစက္မႈ အေနအထားကိုလိုက္ျပီး ႏိုင္ငံဝင္ေပါက္ေတြမွာ ေရာဂါရွာေဖြ စစ္ေဆးမႈ ေတြကို အဆင့္ဆင့္ ျပဳ လုပ္သြား မွာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိန္တည္း မွာလည္း ေရာဂါပိုးရဲ႕ သဘာဝကို ေလ့လာျခင္းနဲ႔ ကာကြယ္ေဆး ထုတ္လုပ္ဖို႔ သုေတသန လုပ္ငန္း ေတြကို အရွိန္အဟုန္နဲ႔ လုပ္ေဆာင္ ေနၾကျပီ ျဖစ္ပါ တယ္။
Images from gannett, dreamstime, huffpost, news, utahpeoplespost, nbcnews, guim, news.bbc, alarabiya, hottytoddy. Source: CDC MERS FAQs, WHO Risk Assessment
, coronamap.com.
Author Tornado
Myanmar Youth Media Club
-------------------------------------------------
ကိုမ်ဳိး (lwanmapyay.blogspot.com)