Autism ဆိုတာ
(ေအာ္တဇင္) ဆိုတာ ဖြံ႔ျဖိဳးမႈေရာဂါတခုပါ။ ဘာလို႔ျဖစ္သလဲ မသိ ရေသးပါ။ ဘယ္လိုေပ်ာက္ေစမလဲ မသိေသးပါ။ ဒီလိုျဖစ္ေနတဲ့ကေလးမွာ လူမႈေရးပိုင္းနဲ႔ ဆက္သြယ္ေရး ပိုင္းေတြမွာ အခက္အခဲေတြ ရွိပါမယ္။ စိန္လႈပ္ရွားမႈလဲ ခက္ေနမွာပါ။ ကိုယ္ဝန္ ကတည္းက စခဲ့သလား လို႔ ယူဆထားပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ ၁၇၅ ေယာက္မွာ ၁ ေယာက္၊ တခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ ၄၅ ေယာက္မွာ ၁ ေယာက္ရွိတယ္။ မိန္းကေလးေတြမွာ ပိုမ်ားတယ္။ မ-က်ား ၁၈၉ အခ်ိဳး ၄၂ ရွိတယ္။ စကား စေျပာရမဲ့ ‘မာမာ’ ‘ဒါဒါ’ လို မေျပာတတ္ေသးတာ၊ ဝမ္းလ်ားမေမွာက္ႏိုင္ေသး တာကေန စတယ္။ အသက္ ၂ ႏွစ္ရွိ လာရင္ စကားလံုး ၂ လံုးေျပာႏိုင္ရမယ္။ ‘ခ်ိဳစို႔’ လိုမ်ိဳး။
(ေအာ္တဇင္) ဆိုတာ Neural development အာရံုေၾကာ ခြ်တ္ယြင္းတဲ့ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ လူမႈအသုိင္း အဝိုင္းမွာ ဆက္ဆံေရး၊ ဆက္သြယ္ေရးေတြမွာ အားနည္းေနမယ္။ အမူအယာ၊ အျပဳအမူလဲ ပံုမွန္ မဟုတ္ ဘူး။ ၆ လေလာက္မွာ စေပၚေပမဲ့ ၃ ႏွစ္အရြယ္မွာ သိသာတတ္တယ္။ မိဘေတြကေန ၂ ႏွစ္ အရြယ္ ေလာက္ကစျပီး သတိထားမိေလ့ရွိတယ္။
ကေလးဟာ သူရတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို ဦးေႏွာက္ကေန ပံုေဖၚရာမွာ ေကာင္းေကာင္း မလုပ္ႏိုင္လို႔ ျဖစ္ရတယ္။ အဲလိုမ်ိဳး ျဖစ္တတ္တာ ၃ မ်ိဳးထဲက တခုျဖစ္တယ္။ ရႈတ္ေထြးလွတဲ့ မ်ိဳးဗီဇနဲ႔ ပတ္သက္ျပီးျဖစ္လာတယ္။ မူမွန္တာေတြက တေျဖးေျဖးပိုသိသာလာတယ္။ ေစာေစာျပဳျပင္-ျပဳစုေပးတာ ေကာင္းတယ္။ သူ႔ဖါသာသူ တတ္လာေစေအာင္ ျပင္ေပး သင္ေပးရမယ္။ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေျပာရရင္ ေပ်ာက္ေအာင္ကုသနည္းမရွိေသးပါ။ သက္သာလာသူေတြေတာ့ရွိပါတယ္။ အဲလိုကေလးမ်ိဳးဟာ သူ တေယာက္ထဲေတာ့ မရပ္တည္ႏိုင္ပါ။ တခ်ိဳ႕ေတာ့ အေတာ္ေနႏိုင္တာလဲ ရွိပါတယ္။
ေရာဂါလကၡဏာ အစုေအဝးရွိတယ္။ လူမႈဝန္းက်င္ဆက္ဆံေရး၊ ဆက္သြယ္ေရး၊ စိတ္ဝင္စားမႈ နည္းတာ နဲ႔ တခုခုကို ထပ္ခါထပ္ခါ လုပ္ခ်င္တဲ့ အက်င့္ေတြျဖစ္မယ္။ ဒါေတြအျပင္ အစားစားပံုကလဲ သူမ်ားနဲ႔မတူ ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္။ ၁၂ လ အထိ ဘူးမမႈတ္ဘူး၊ ဘိုင့္ဘိုင္ မလုပ္တတ္ေသးဘူး၊ ၁၆ လ အထိ စကားတလံုး မေျပာတတ္ေသးဘူး၊ ၂၄ လအထိ စကား ၂ လံုးတြဲ မေျပာတတ္ေသးဘူး။ ေရာဂါ ဟုတ္-မဟုတ္ကို အမူအယာကို ၾကည့္ျပီးသာ သိႏိုင္တယ္။ အထူးကု ဆရာဝန္ေတြကေန သတ္မွတ္ခ်က္ေတြ လုပ္ထားတာ ရွိတယ္။ ဥပမာ ၆ ခ်က္ထဲက ၂ ခ်က္ရွိေနရင္ ဒီေရာဂါ ဟုတ္တယ္။
ဘယ္လိုျပဳစုေပးမလဲ
ဦးတည္ခ်က္ဟာ (၁) အားနည္းခ်က္ေတြကို နည္းေစေရး၊ (၂) မိသားစု စိတ္ေသာက နည္းေစေရး နဲ႔ (၃) သူ႔ဖါသာသူ ရပ္တည္ႏိုင္သေလာက္ ရပ္တည္ေစႏိုင္ေရးေတြ ျဖစ္တယ္။ ဘယ္ကုနည္းကမွ အေကာင္းဆံုး လို႔ေတာ့ မရွိေသးပါ။ မိသားစု နဲ႔ ေက်ာင္းေတြကေန ျပင္ေပးရတယ္။ စိတ္ျပဳျပင္မႈ လုပ္ေပးတာကလဲ တခ်ိဳ႕ကေလးေတြကိုေတာ့ ပိုေကာင္းေစတယ္။ အားလံုးေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ အထူးပညာသင္ၾကားမႈ၊ အမူ အယာ ျပဳျပင္ေပးမႈေတြကို ကေလး ငယ္ငယ္ကတည္းက က်က်နနလုပ္ေပးတာ အေကာင္းဆံုး နည္းျဖစ္ တယ္။ ၃ ႏွစ္အရြယ္က ေကာင္းပါတယ္။
Applied behavior analysis (ABA) အမူအယာ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာျခင္း၊ Developmental models ဖြံ႔ျဖိဳးေရး ပံုစံ၊ Structured teaching ပံုစံသြင္းျခင္း၊ Speech and language therapy စကားေျပာသင္ျခင္း၊ Social skills therapy လူမႈဆက္ဆံေရး၊ နဲ႔ Occupational therapy လုပ္ငန္းခြင္ သင္တန္းနည္းေတြ ရွိတယ္။ Educational interventions ပညာေရးနည္းကေန တိုးတက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ တေယာက္နဲ႔ တေယာက္ေတာ့ မတူဘူး။
ေဆးဝါးေတြလဲ ေက်ာင္းမွာျဖစ္ျဖစ္၊ အိမ္မွာျဖစ္ျဖစ္ ေပးႏိုင္တယ္။ အေမရိကားမွာေတာ့ ကေလး ထက္ဝက္ ေလာက္ကို စိတ္ေဆးေတြနဲ႔ အတက္ သက္သာေဆးေတြကို ေပးတယ္။ အမ်ားဆံုး သံုးတာ ေတြကေတာ့ စိတ္မက်ေဆး၊ စိတ္တက္ၾကြေဆးေတြနဲ႔ စိတ္ေဆးမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ တေယာက္နဲ႔ တေယာက္ ေဆးကုသမႈမွာ ထိေရာက္တာ မတူၾကဘူး။ ဒီလို ကေလးေတြကို အထူးသင္ေပးတဲ့ ေက်ာင္း ေတြမွာ ဆရာ-ဆရာမေတြမွာ အထူးကြ်မ္းက်င္မႈေတြ ရွိၾကရတယ္။ (ဟိုမီယိုပသီ) ေဆးကုသနည္းလဲ ရွိတယ္။ တျခားနည္းေတြလဲ ရွိေတာ့ရွိတယ္။ သုေတသန လုပ္ထားတာ နည္းေသးတယ္။ ကေလးကို ပိုဒုကၡေပးတာလဲ ရွိတတ္တယ္။
အလားအလာ
လံုးဝ ေပ်ာက္တာေတာ့ မရွိပါ။ တခ်ိဳ႕ ေကာင္းလာတယ္။ ဘယ္ေလာက္ အဲလိုေကာင္းသလဲ မေသျခာဘူး။ ၃-၂၅% ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ၅ ႏွစ္အရြယ္မွာ စကား ေျပာႏိုင္လာတာ မ်ားတယ္။ IQ 50 နဲ႔ ကြ်မ္းက်င္မႈတခုခု ရွိတာ ေကာင္းတဲ့တိုးတက္မႈ ျဖစ္တယ္။
၁၉၈ဝ မတိုင္ ျဗိတိန္ သုေတသနတခုအရ IQ (အိုင္က်ဴ) ၅ဝ ရွိသူကေလးေတြထဲက ၁၂% ဟာ ၾကီးလာ တဲ့အခါ သူ႔ဖါသာသူ ရပ္တည္ႏိုင္လာတယ္။ ၁ဝ% ဟာ အလုပ္လုပ္ရာမွာ အကူအညီလိုတယ္။ ၁၉% ဟာ အိမ္မွာတင္ေနၾကရျပီး၊ သူမ်ား အကူအညီ ယူရတယ္။ ၄၆% ဟာ အထူးျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈ လုိၾက တယ္။ ၁၂% ဟာ ေဆးရံုတင္ကုသမႈ လိုတယ္။
၂ဝဝ၅ ခုႏွစ္ ဆြီဒင္ သုေတသနတခုအရ IQ နည္းသူေတြအပါအဝင္ ျဖစ္ေနသူေပါင္း ၇၈ ေယာက္ကို စစ္ေဆးတဲ့အခါ ၄% သာ ဖါသာရပ္တည္ႏိုင္ၾကတယ္။
၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္ ကေနဒါ ေလ့လာမႈတခုအရ လူလတ္ပိုင္း ၄၈ ေယာက္ကို ေလ့လာေတာ့ ၄% ကအေတာ္ ေၾကာင္း၊ ၁၇% က ေကာင္း၊ ၃၂% က သင့္ နဲ႔ ၄၆% မွာ ညံ့တာ ေတြ႔ရတယ္။ သူတို႔ထဲက ၅၆% ဟာ အလုပ္တခ်ိဳ႕မွာ ဝင္လုပ္ႏိုင္ၾကတယ္။
အယူအဆလြဲမ်ား
၁။ ADD/ADHD ကေလးတိုင္းက hyperactive သူမ်ားထက္တက္ၾကြေနတယ္ဆိုတာ မမွန္ပါ။ တခ်ိဳ႕က တက္ၾကြပါမယ္။
၂။ ADD/ADHD ကေလးတိုင္းက သတိမထားၾကဘူးဆိုတာ မမွန္ပါ။ တခ်ိဳ႕ကေလးေတြက သူတို႔ စိတ္ဝင္ စားေနတာကို အာရံုစိုက္ေနတယ္။ ေက်နပ္ေနမယ္။
၃။ ADD/ADHD ကေလးေတြက သူတို႔လုပ္ျခင္ရင္ အမူအယာကို ပိုေကာင္းေအာင္ လုပ္ႏိုင္မယ္ထင္တာ လဲ မမွန္ပါ။ လုပ္ႏိုင္တာကိုသာ အဲလိုလုပ္ႏိုင္မယ္။
၄။ ADD/ADHDကေလးေတြ ေပ်ာက္ကင္းသြားမယ္လို႔လဲ ေမွ်ာ္မွန္းမထားႏိုင္ပါ။ ကေလးတသက္တာ အဲလိုေက်ာ္ျဖတ္ရမွာပါ။
၅။ ADD/ADHD ကေလးေတြကို ေဆးတိုက္ေပးတိုင္း သက္သာပါမယ္လဲ မဟုတ္ပါ။ တခ်ိဳ႕အတြက္သာ ေဆးလိုပါတယ္။ အေကာင္းဆံုးနည္းလမ္းေတြကေတာ့ Education ပညာသင္တာ၊ Behavior therapy အမူအယာကုသမႈေပးတာ၊ Support at home and school အိမ္မွာနဲ႔ ေက်ာင္းမွာ ကူညီေပးတာ၊ Exercise ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ေစတာ နဲ႔ Nutrition အစာအာဟာရမွ်တ-မွန္ကန္ေစတာေတြျဖစ္ပါတယ္။
ADD / ADHD ကေလးေတြမွာ အဓိက (၃) မ်ိဳး ထူးေနပါမယ္။ Inattention အာရံုစူးစိုက္မႈနည္းတာ၊ Hyperactivity တက္ၾကြမႈမ်ားတာ နဲ႔ Impulsivity ေတြျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳက Inattentive ျဖစ္ေပမဲ့ က်န္တာ ၂ ခုမျဖစ္ဘူး။ က်န္တာ၂ ခုမွာ ျဖစ္ျပီး အာရံုစူးစိုက္တာ မျဖစ္သူလဲရွိတယ္။ ၃ မ်ိဳးတြဲရွိတာက မ်ားတယ္။ Impulsive ျဖစ္ေနတဲ့ကေလးဟာ သူ႔ကိုယ္သူ ထိန္းခ်ဳပ္ဘို႔ ခက္ခဲေနမယ္။ ‘ဆင္ဆာ’ လုပ္ သလို မသင့္တာကို ေရွာင္ဘို႔လုပ္တာမွာ အားနည္းေနလို႔ျဖစ္တယ္။ သူမ်ားေတြ စကားေျပာေနတာထဲ ဝင္ရႈပ္မယ္။ သူမ်ားၾကားထဲဝင္လာမယ္။ မဆီမဆိုင္ေမးခြန္းေတြေမးမယ္။ ပုဂၢိဳလ္ေရး ေမးခြန္းမ်ိဳးေတြ ေမးမယ္။ သည္းခံစိတ္ရွည္ေပးပါ။
Autism ဆိုတာ Hyperactive နဲ႔ တူသလားဆရာ။
ကြ်န္ေတာ္သိသေလာက္ မတူပါ။ ADHD ထဲမွာ တခ်ိဳ႕ကေလးေတြက Hyperactive ျဖစ္ၾကတယ္။ Autism နဲ႔ Autism spectrum disorder (ASD) လို႔ ေယဘုယ်ေခၚၾကတယ္။ ရႈပ္ေထြးလွတဲ့ ဦးေႏွာက္ ဖြံ႔ျဖိဳးမႈ ေရာဂါတခုပါ။ အေျပာ့-အျပင္းလဲ မတူၾကပါ။ ကေလးေတြၾကားထဲမွာ တမူထူးေနတာ၊ စကားေျပာဆို တာ၊ တခုခုကို ဆက္တိုက္လုပ္ေနတာ၊ စသျဖင့္ရွိမယ္။
ASD ထဲမွာ ဥာဏ္ရည္မမွန္တာ၊ ၾကြက္သားလႈပ္ရွားမႈ (ပူးတြဲလုပ္ေဆာင္မႈ) ခက္ခဲတာ၊ အာရံုစူးစိုက္မႈ တမ်ိဳး ျဖစ္ေနတာ၊ ရုပ္ပိုင္းက်န္းမာေရး (အိပ္ေရး၊ အစာေျခ) ေတြရွိေနတယ္။ တခ်ိဳ႕ကေလးေတြၾကေတာ့ အျမင္ပိုင္၊ ဂဏန္းသခၤ်ာ၊ ေတးဂီတ စတာေတြမွာ သူမ်ားထက္ေတာ္ေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၂-၃ ႏွစ္မွာ သိသာလာတတ္တယ္။ ASD ကေလးေပါင္း ကမာၻမွာ ရွိေနတဲ့ကေလး သန္းမနည္းေလာက္ပါ။ အေမရိကားမွာတင္ ၂ သန္းရွိတယ္။ ဘာလို႔ျဖစ္ရသလဲ ဆရာဝန္ေတြက အတိအက်မေျပာႏိုင္ၾကေသးပါ။
ကြ်န္ေတာ္ ကေလးအထူးကုဆရာဝန္ မဟုတ္ပါ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
--------------------------------------
ကိုမ်ဳိး(lwanmapyay.blogspot.com) လြမ္းမေျပ သုတရပ္၀န္း | Facebook
ကိုမ်ဳိး(lwanmapyay.blogspot.com) လြမ္းမေျပ သုတရပ္၀န္း | Facebook