Medical ethics ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္ (၃)
ကေန႔ေခတ္မွာ ေဆးကုသမႈ ခံယူဘို႔ရာ ေငြေၾကးမ်က္ႏွာအရသာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူေတြမွာ လြတ္လပ္မႈဆိုတာ မရွိၾကပါ။ ဘယ္ေဆးရံုမွာ ကုသမႈယူရမယ္ ဆိုတာမွာလဲ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ အကန္႔အသတ္ ရွိတယ္။ သူမ်ားတိုင္းျပည္မွာ ေနရတဲ့ ျမန္မာ ဒုကၡသည္ေတြကို ေဆးရံုတိုင္းက ေဆးရံုတက္ ခြင့္ျပဳတာ မဟုတ္ပါ။ ႏိုင္ငံသားတိုင္းအတြက္ က်န္းမာေရးကို အမ်ားဆံုး လုပ္ေပးႏိုင္တာ Welfare state ႏိုင္ငံေတြမွာသာ ရွိတယ္။ အဲလိုႏိုင္ငံေတြက လက္ခ်ိဳးေရလို႔ရတယ္။ ‘ေနာ့ဒစ္’ တိုင္းျပည္ေတြ လို႔ေခၚတဲ့ ေနာ္ေဝ၊ ဆြီဒင္၊ ဖင္လန္ နဲ႔ ဒိန္းမတ္ျဖစ္တယ္။
‘အင္တာနက္’ သံုးျပီး ‘အြန္လိုင္း’ ကေန ေရာဂါအမည္ တပ္ေပးတာေတြ လုပ္ေပးေနတယ္။ စီးပြါးေရး လုပ္နည္းသစ္ပါ။ အဲလိုလုပ္ေပးေနတဲ့ဆရာဝန္ (တခ်ိဳ႕) ဟာ ေဆးကုမၸဏီၾကီးေတြနဲ႔ ေဝစားမွ်စား လုပ္ေနတယ္လို႔ ထင္လာ (သိလာ) တယ္။ ဓါတ္ခြဲခန္းကို လူနာလႊတ္တိုင္း Referal လႊတ္ေပးတဲ့ ဆရာဝန္က ေဝပံုက်ရတယ္။ ေဆးကုမၸဏီေတြကေန ဆရာဝန္ေတြကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ေအာင္ နည္းမ်ိဳးစံု သံုးတယ္။ လက္ေဆာင္ေတြေပးတယ္၊ အစားအေသာက္ေကြ်းတယ္ စသျဖင့္။ ေဆးရာင္းရလို႔ ေဆးကုမၸဏီ ေတြက အျမတ္ပိုရၾကတယ္။
Conflict of interest ဆရာဝန္ေတြအေနနဲ႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ရာမွာ အက်ိဳးစီးပြါးပဋိပကၡ ျဖစ္တာမ်ိဳးကို မလုပ္ရပါ။ ဥပမာ နယ္တခုမွာ ဆရာဝန္ရ့ဲအမ်ိဳးဖြင့္ထားတဲ့ ေဆးဆိုင္ကို သြားဝယ္လို႔ေျပာမိရင္ က်င့္ဝတ္ အရမသင့္ေလွ်ာ္ပါ။ တျခားမွာလဲ သြားဝယ္စရာမရွိလဲ မေျပာဘဲေနရမလား။ ဆရာဝန္ေတြကေန သူ႔မိသားစုဝင္ေတြကို ကိုုယ္တိုင္ေဆးမကုရပါ။ ကိုယ့္သားဆရာဝန္၊ ကိုယ့္ခင္ပြန္းဆရာဝန္ကို ျငိဳျငင္ၾက ပါေတာ့တယ္။
ဆရာဝန္ဟာ တခါတေလမွာ ဘယ္သူ အသက္ဆက္ရွင္ေစ၊ ဘယ္သူေသေစလို႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ရတာမ်ိဳး ရွိႏိုင္တယ္။ အားျပင္းတဲ့ေဆးကို ေဆးညႊန္းေပးႏိုင္တယ္။ အဲလိုေပးတာဟာ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလွ်ာ္မႈ ရွိရမယ္။ က်န္းမာေရး ဆိုင္ရာ နည္းပညာတိုးတက္ျဖစ္ထြန္းလာမႈအသစ္ေတြ မ်ားသထက္ မ်ားလာလို႔၊ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေပးစရာအသစ္ေတြ တိုးလာတယ္။ ကုန္က်စရိတ္မ်ားတာနဲ႔ နည္းတာ၊ (ခြဲစိတ္ဓါး) နဲ႔ အေပၚယံသာ ျဖစ္တာ (ေလဆာ) နဲ႔။ ေရြးခ်ယ္စရာေတြ မ်ားတာထဲက ဘယ္သူက ဘယ္ဟာကို ဆံုးျဖတ္မလဲ။ လူနာ့မိသားစုထဲမွာကိုက သေဘာမတူျဖစ္ေနၾကရင္ ဆရာဝန္က ဘယ္ဘက္လိုက္မလဲ။
ခြဲစိတ္ဆရာဝန္မွာ လူနာရ့ဲဗိုက္ကို ခြဲခြင့္၊ ဖြင့္ခြင့္ရွိတယ္။ အဲလိုသူလုပ္လုိက္တာကေန လူနာရ့ဲ က်န္းမာေရး အက်ိဳးအတြက္ ဆိုတာကို မခြဲခင္ကတည္းက သိေစရမယ္။ သေဘာတူညီမႈ ရယူထားရမယ္။ ဆရာဝန္မွာ အဲလို အရည္အခ်င္း ျပည့္မီတာအတြက္ တရားဝင္အေထာက္အထား ရွိရမယ္။ ႏိုင္ငံေရးေၾကာင့္ ဆရာဝန္ မွတ္ပံုတင္ (ဆမ) သိမ္းတာကို သေဘာတူပါသလား။ အစိုးရအလုပ္ မေပးခ်င္ေနေပါ့။ ဆရာဝန္က ေဆးမကုတတ္ေတာ့တာမွ မဟုတ္ပါ။
Nursing ethics သူနာျပဳက်င့္ဝတ္
ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ က်င့္ဝတ္နဲ႔ အမ်ားၾကီး ဆက္ႏႊယ္ေနတယ္။ မတူတာေတြရွိေသးတယ္။ သူနာျပဳေတြက ဆရာဝန္ရ့ဲ ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း လိုက္နာလုပ္ေပးရတာျဖစ္တယ္။ တကယ္လို႔ သူနာျပဳကေန ဆရာဝန္ရ့ဲ အဆံုးအျဖတ္က ခြ်တ္ေခ်ာ္ေနတယ္လို႔ထင္ရင္ ဘာလုပ္မလဲ။ လူနာကေန ဆရာဝန္ကထုတ္မေျပာရလို႔ ေျပာထားတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ သိခ်င္တယ္လို႔ သူနာျပဳကိုေမးရင္ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ တိုးတိုးေလး ေျပာလဲ မလြတ္ပါ။ ေဆးရံုသတင္းထဲက သူနာျပဳေတြ ႏႈတ္အာၾကမ္းတာဟာ ကာယကံရွင္ေတြရ့ဲ ပင္ကိုယ္စရိုက္လဲပါမယ္။ သူတို႔ေအာ္တာကို ကြ်န္ေတာ္ေတာင္မွ ၾကားရတဲ့ ေခတ္ဆိုတာ သိေစခ်င္တယ္။
တခုခုျဖစ္ရင္ အျပစ္တင္ဘို႔ ဘယ္ကိုလက္ညႇိဳးထိုးရမလဲ။ လက္ညႇိဳးတေခ်ာင္းနဲ႔ မရတာေတြလဲမနည္းပါ။ ေလးစားသမႈ ျပဳရမယ္ဆိုတာ လူနာကိုေျပာတာျဖစ္ေပမဲ့ အမႈအခင္းျဖစ္လာရင္ က်န္းမာေရး ပညာရွင္ေတြ ဘက္ကိုလဲ ၾကည့္ဘို႔လိုမယ္။ သတင္းတခု ထြက္လာရင္ တကယ့္အျဖစ္က အဲလိုဟုတ္ ရ့ဲလား ဆန္းစစ္မႈဆိုတာ အမႈjျဖစ္မွသာလုပ္ေလ့ရွိတယ္။ ဒါေတာင္ အေလွ်ာက္ေကာင္းတဲ့ဘက္က အသာစီးရတတ္ေသးတယ္။
Abortion ကိုယ္ဝန္ဖ်က္တာကို တရားဝင္ခြင့္ျပဳမလား။ ကိုယ္အဂၤါမသန္စြမ္းတဲ့ကေလး ေမြးလာရင္ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ ကိုယ္ဝန္ရွိတံုးကတည္းက သိေနရင္ ဖ်က္ခ်မွာလား။ ဗိုက္ထဲကကေလး က်ား-မ ခြဲေပးတာကို ဥပေဒက ခြင့္ျပဳမွာလား။ ကိုယ္အဂၤါအစိတ္အပိုင္း (အသဲ၊ ေက်ာက္ကပ္) ေရာင္းတာကို တရားဝင္ခြင့္မျပဳဘူးလား။ ဓါတ္ကင္စက္က မႏိုင္လို႔ လူနာေတြ တန္းစီ ေစာင့္ေနရတာမို႔ ကင္ဆာပိုျပန္႔ တာကို သည္အတိုင္း ၾကည့္ေနရမွာလား။ ဆရာဝန္ေတြက ကိစၥမရွိပါဘူးလို႔ေျပာတာ က်င့္ဝတ္နဲ႔ညီ သလား။
တိုင္းရင္းေဆး၊ ဗိေႏၶာေဆး၊ အာယုေဗဒေဆး၊ တရုပ္ေဆး၊ အိႏၵိယေဆး၊ တျခားေဆးနည္းေတြကိုေကာ ဘယ္အဆင့္အထိ လက္ခံမလဲ။ ဒီအေရးမွာ တိုင္းခ်စ္ျပည္ခ်စ္စိတ္ဆိုတာနဲ႔ေတာ့ ဆံုးျဖတ္လို႔မရပါ။
ေဆးရံုေတြနဲ႔ပတ္သက္လာရင္ ဆရာဝန္ေတြ၊ သူနာျပဳေတြအျပင္ ေဆးရံုအုပ္ခ်ပ္ေရးပိုင္းကပါဆိုင္တယ္။ အဲတာေတြ အထက္မွာက အစိုးရ၊ တရားဥပေဒ၊ စည္းကမ္းေတြရွိတယ္။ အက်င့္ပ်က္ခ်စားမႈလဲ ေျပးမလြတ္ဘူး။ စီးပြါးေရးက ေက်ာရိုး၊ ႏိုင္ငံေရးစနစ္က ေခါင္ခ်ဳပ္။ ဆရာဝန္ေတြကို က်င့္ဝတ္လိုက္နာ ေစခ်င္သလို ေဆးကုမၸဏီေတြ၊ ေဆးအတုေရာင္းသူေတြ၊ ေဆးေၾကာ္ညာေတြ၊ ေဆးေၾကာ္ညာထည့္တဲ့ မီဒီယာေတြကိုေရာ မေျပာခ်င္ၾကဘူးလား။ မသိသလိုေနတဲ့ အစိုးရကိုေကာ မဲေပးၾကမွာဘဲလား။
Health policy က်န္းမာေရးေပၚလစီမွာ ဘယ္လိုက်င့္ဝတ္ေတြရွိအပ္သလဲ။ ဆင္းရဲ-ခ်မ္းသာမေရြး တန္းတူ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ရေစသင့္သလား။ အေကာင္းဆံုးအိပ္မက္ျဖစ္ေပမဲ့ ကမာၻၾကီးမွာ ဘယ္ႏိုင္ငံမွ အဲလိုျဖစ္မလာေသးပါ။ အလားအလာလဲ မျမင္ရပါ။ လူတိုင္းအတြက္ အခမဲ့က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ လုပ္မွာလား။ ကုန္က်စရိတ္ကို ဘယ္သူကေပးမလဲ။ လူနာ၊ အာမခံ၊ အစိုးရ။ ေဆးရံုေတြကေန ကုန္က် စရိတ္ကို လိုတာထက္ ပိုယူေနသလား။ ပုဂၢလိကေဆးရံုတိုင္းက ဆင္းရဲသူေတြအတြက္ ကုတင္အေရ အတြက္ သတ္မွတ္ထားတဲ့နည္းကေကာ ေကာင္းသလား။ ဘယ္နည္းက ကိုယ့္ႏိုင္ငံ (ကိုယ့္ျပည္နယ္) အတြက္ အေကာင္းဆံုးလဲ။ တႏိုင္ငံထဲမွာ တေနရာနဲ႔တေနရာမတူတာကိုေကာ လက္ခံႏိုင္သလား။ က်န္းမာေရးေပၚလစီခ်တာ၊ ဦးစားေပးမႈသတ္မွတ္တာ၊ ဘတ္ဂ်က္ဆြဲေတြဟာ အစိုးရ တခုတည္းနဲ႔သာ ဆိုင္သလား။ ျမန္မာျပည္မွာ ႏိုင္ငံေရးကို လူနာေတြအသက္နဲ႔ ကစားေနခဲ့တာ အႏွစ္ ၅ဝ ေက်ာ္ေနျပီ။ NGO ေတြက က်န္းမာေရးဟာ လူ႔အခြင့္အေရးလို႔ေျပာတယ္ ကြ်န္ေတာ္က ႏိုင္ငံေရးလို႔အထိေျပာ ခ်င္တယ္။
ကြ်န္ေတာ္ ႏိုင္ငံေရးတာဝန္နဲ႔ ဥေရာပကို ခရီးသြားရတံုးက လိပ္ေခါင္းက မေနႏိုင္မထိုင္ႏိုင္နာလာတယ္။ အစည္းအေဝးကို စီစဥ္ေပးသူကေန ေဆးခန္းကိုပို႔ေပးတယ္။ လိပ္ေခါင္း ေသြးျပန္ေၾကာပိတ္တာမို႔ OPD မွာဘဲ၊ ခ်က္ခ်င္းခြဲေပးတယ္။ ေပ်ာက္သြားပါတယ္။ ဆရာဝန္မွာ လက္ေထာက္ရယ္လို႔ တေယာက္မွမရွိပါ။ ကြ်န္ေတာ္ကလဲ ထံုေဆးအတြက္ လက္မွတ္ ထိုးမေပးရပါ။ ပိုက္ဆံလဲမေပးရပါ။ ဒိန္းမတ္မွာျဖစ္ပါတယ္။
အရက္ျပန္မရွိလို႔ ‘ခ်က္အရက္ ဦးေရ’ သံုးခဲ့တဲ့၊ သန္႔ရွင္းမႈစံခ်ိန္မမီတဲ့ခြဲစိတ္ခန္းေတြမွာ ခြဲစိတ္ေပးခဲ့တဲ့ ကြ်န္ေတာ္လို ဆရာဝန္ေတြဟာ က်င့္ဝတ္နဲ႔မညီဘူးေျပာရင္ မျငင္းႏိုင္ပါ။ ရန္ကုန္၊ မႏၲေလးက စပါရွယ္ေဆးရံု-ေဆးခန္းၾကီးေတြကေန ခြဲစရာမလိုဘဲ ခြဲေနတာ၊ ေဆးဘိုးဝါးခ အဆမတန္ယူေနတာေတြ၊ တိုင္းျပည္ရ့ဲက်န္းမာေရး အဆင့္အတန္း တိုးတက္ေနတယ္လို႔ ညာေျပာတဲ့အစိုးရနဲ႔ ပူးေပါင္းလိမ္ေပးေန တဲ့ ‘အင္ဂ်ီအို’ ကိုေရာ ဘယ္လိုသေဘာထားၾကပါမလဲ။
Medicine ေဆးပညာဆိုတာ အသံုးခ်သိပၸံပညာနဲ႔ ေရာဂါရွာေဖြေရး၊ ကုသမႈနဲ႔ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ ဝိဇၨာပညာႏွစ္ရပ္ ေပါင္းစပ္ထားတာလို႔ ဆိုပါတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ကေတာ့ ‘ေဆးကုသမႈဆိုတာ အႏုပညာ ဆန္တယ္’ လို႔ပါယူဆတယ္။ စိတ္ထားေစတနာအထိလဲ ၾကီးၾကီးက်ယ္က်ယ္ မေျပာလိုပါ။ ခ်ိဳသာတဲ့ မ်က္ႏွာကေန လူနာကို သက္သာေစႏိုင္တဲ့ အစြမ္းကိုလဲ ယံုၾကည္သင့္ပါတယ္။ သူနာျပဳတိုင္းက ေလယာဥ္မယ္ေတြလို ျပံဳးေနရမယ္လို႔ မဆိုလိုပါ။ ‘လုပ္စာအျပံဳး’ နဲ႔ ‘စိတ္ပါအျပံဳး’ ခြဲျခားလို႔ရပါတယ္။ လူနာေတြကလဲ ‘ေလယာဥ္မယ္ဆိုတာ ခိုင္းပတ္’ လို႔ သေဘာထားသလိုမလုပ္သင့္ပါ။ ‘ေလေၾကာင္း ကုမၸဏီၾကီးက လူလည္က်ေနတာလဲ သိၾကပါခင္ဗ်ား’။
နိဂံုး
အခ်ဳပ္ေျပာရရင္ ‘မဆလ’ ေခတ္မွာ ရုပ္ဝတၳဳေတြ ရွားပါးခဲ့တယ္။ အခုအစိုးရလက္ထက္မွာေတာ့ က်င့္ဝတ္ သိကၡာေတြ ေခါင္းပါးလာတယ္။ က်င့္ဝတ္ဆိုတာကို က်န္းမာေရးဝန္ေဆာင္မႈေပးသူေတြမွာသာ ေထာက္ျပစရာမဟုတ္ပါ။ ႏိုင္ငံေရး ဦးေဆာင္မႈေပးေနသူေတြက ‘သီလ’၊ ‘ဝိနည္း’၊ ‘စည္း’ ေဖါက္ေနၾက ရင္ တိုင္းျပည္ၾကီးဟာ နာတာရွည္လူမမာဘဝက လြတ္မွာမဟုတ္ပါ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁၈-၇-၂ဝ၁၄
--------------------------------------
ကိုမ်ဳိး(lwanmapyay.blogspot.com) လြမ္းမေျပ သုတရပ္၀န္း | Facebook
ကိုမ်ဳိး(lwanmapyay.blogspot.com) လြမ္းမေျပ သုတရပ္၀န္း | Facebook