Breast Cancer Chemotherapy ရင္သား ကင္ဆာကို ေဆးေပးကုသျခင္း
ကြ်န္မအေမမွာ ရင္သားမွာ အက်ိတ္ေတြ႔တာကေန ရင္သားခြဲစိတ္လိုက္ရပါတယ္။ အေမက 58 နွစ္ပါ။ ခြဲစိတ္ရင္းနဲ႔ အက်ိတ္က နက္လို႔ဆိုၿပီး တခုလံုးလွီးထုတ္လုိက္ ပါတယ္။ အသားစ အေၿဖရေတာ့ အဆင့္ 2 ရွိတယ္လို႔ေၿပာတယ္ဆရာ။ အဲဒါ ေဆးသြင္းရမယ္တဲ့။ ေဆးသြင္းၿပီးရင္ ရန္ကုန္ကိုသြားၿပီး ဓာတ္ကင္ရမယ္ေၿပာ တယ္။ သူမ်ားေတြ ေၿပာသံၾကားတာေတာ့ ဓာတ္ကင္တာ မေကာင္းဘူးလို႔ ေၿပာသံၾကားတယ္ဆရာ။ ေဆးသြင္းရံုတဲ့ ေပ်ာက္နိင္မလားဆရာ။ ခုကြ်န္မအေမ ေဆးကုေနတာ ႕႕႕႕႕ မွာပါ။ ရန္ကုန္မွာ လာကုရင္ေကာင္းမလားဆရာ။ ရန္ကုန္က ကင္ဆာအထူးကုဆရာ ေကာင္းေကာင္းနဲ႔ ၿပၿပီးကုရင္ ေကာင္းမလားဆရာ။ ေဆးက မသြင္းရေသးဘူး။ ေဆးသြင္းရင္ေကာင္းမလား။ ရန္ကုန္လာၿပီး ဆရာ တေယာက္နဲ႔ ၿပၾကည့္ရင္ေကာင္းမလား။ ဘယ္လိုဆက္လုပ္ရမလဲ၊ အၾကံေလးေပးပါအံုးဆရာ။ သမီးတို႔မွာလဲ အဲလိုေရာဂါ အေတြ႔အၾကံဴမရွိေတာ့ ဘယ္လိုလုပ္ရမွန္းမသိဘူး ၿဖစ္ေနတယ္။ အသားစအေၿဖကလဲခြဲထုတ္လိုက္ရတဲ့ ရင္သားကအက်ိတ္က ဘာမွမေတြ႔ဘူးတဲ့။ ခ်ိဳင္းေအာက္မွာ ကင္ဆာဆဲေတြ႔လို႔ ေရာဂါကို ဘယ္လိုနာမည္တတ္ရမွန္းေတာင္ မသိဘူးလို႔ ကင္ဆာဆရာ၀န္က ေၿပာေနတယ္တဲ့။ ခုေတာ့ ရင္သား
ကင္ဆာလို႔ပဲ နာမည္တတ္ထားတယ္ေၿပာတယ္။ ၿပီးေတာ့ ႕႕႕႕႕ က အသားစအေၿဖေတြက တခါတခါ မွား တတ္တယ္လို႔ ၿဖစ္ဖူးတဲ့သူေတြကလဲ ေၿပာေနၾကတယ္ဆရာ။ အဲဒါ သမီးဘယ္လိုဆက္လုပ္ရမလဲ အၾကၤေလး ေပးပါအံုးဆရာ။
သမီးရဲ ့ညာဘက္ ရင္သားမွာ အက်ိတ္ေတြ႔ၿပီးေနာက္ တစ္ႏွစ္ခဲြၾကာတဲ့အခ်ိန္ ကိုယ္ဝန္ ၆လ ရတဲ့အခ်ိန္မွာ အက်ိတ္က သိသိသာသာ လွ်င္ၿမန္စြာ ၾကီးထြားလာတဲ့အတြက္ ULTRASOUND ရိုက္ပါတယ္။ ေနာက္ BIOPSY စစ္ၿပီး (Left breast: Infiltrating ductal carcinoma, grade 2) ဆိုၿပီး ရင္သားကင္ဆာလို႔ ေၿပာလာပါတယ္။ ေနာက္ သမီးရဲ႕ ကိုယ္ဝန္ေၾကာင့္ အၿမန္ ခြဲစိတ္ရမယ္ဆိုၿပီး ကိုယ္ဝန္ ၃ဝ ပတ္ေရာက္တဲ့ အခ်ိန္(႕႕႕႕႕) ႏိုင္ငံ (႕႕႕႕႕) ၿမိဳ ့ရွိ (႕႕႕႕႕) ေဆးရုံၾကီးမွာ ရင္သား တခုလုံးကို ထုတ္ၿပစ္တဲ့ ခဲြစိတ္မႈကို ခံယူခဲ့ရပါ တယ္။ ရင္ညႊန္႔ေနရာကေန ခ်ိဳင္းေအာက္နားထိေအာင္ တေၿဖာင့္ထဲခဲြစိတ္ၿပီး အစနဲ႔အဆုံး နွစ္ဖက္ကို ထုံး ထားတယ္။ အသားခ်ဳပ္လို႔ ေၿပာပါတယ္။ အေၾကာေတြ ၿဖတ္ခံထားရသလို လက္က လႈပ္လို႔မရဘူး။ ခုၿဖည္း ၿဖည္းခ်င္း ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေနရပါတယ္။
သမီးရဲ႕ကိုယ္ဝန္ ဂ်ဳးဒိတ္က (႕႕႕႕႕) ပါ။ ေဆးရုံက ခဲြစိတ္ဖို႔နဲ႔ Chemotherapy ေပးဖို႔ Professor က ညႊန္ၾကားခဲ့တာလို႔ ေၿပာပါတယ္။ ခီမိုေပးရင္ ၿဖစ္လာနိုင္တဲ့ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြအၿပင္ အထဲကကေလး ကို ထိခိုက္မႈ ရွိမရွိ အေသအခ်ာ သိပါရေစ။ ကေလးေမြးၿပီးမွ ေပးလို႔ ရ-မရ သိခ်င္ပါတယ္။ ဒီခီမိုေဆးသြင္း ၿပီးရင္ ဘယ္လိုေနထိုင္ စားေသာက္ရမလဲ၊ အသက္ရွင္ေနသမွ် ကာလပတ္လုံး ဘယ္လို အစားအေသာက္ ေတြကို စားသုံးၿပီး ဘယ္လို ေရွာင္သင့္ပါသလဲ။ က်န္ရွိတဲ့ ရင္သားတဖက္ကေန ေမြးလာမယ့္ ကေလးကို ေရာ ႏို႔တိုက္ႏိုင္ပါသလား။ တိုက္ခဲ့ရင္ ဘယ္လိုအက်ိဳးဆက္ေတြ ၿဖစ္နိုင္ပါသလဲ။ ကေလးကို ထိခိုက္မႈ ရွိပါ သလား။ တိုက္သင့္ပါသလား။ ဒီႏိုင္ငံကေရာ ေဆးဆက္ကုဖို႔ စိတ္ခ်ရတဲ့ ႏိုင္ငံမွာ ပါပါသလား။ သမီးက အစထဲက အစားအစာေတြကို ဆီမပါတဲ့အၿပဳတ္ေတြ၊ စြတ္ၿပဳတ္ေတြ၊ ဆန္ၿပဳတ္ေတြနဲ႔ ပူပူေႏြးေႏြးေၾကာ္တဲ့ အသီးအရြက္ေၾကာ္ေတြပဲ စားတယ္။ အသားငါးေတြကို မၿဖစ္မေနမွ စားတယ္။ ေခါက္ဆဲြေတြ ေပါင္မုန္႔ေတြ လဲ အစားမ်ားတယ္။ အသက္ ၃၂ ႏွစ္။
ရင္သားကင္ဆာကိုခြဲရင္ ရင္သားတခုလံုးေရာ၊ ေအာက္ခံ ၾကြက္သား ႏွစ္ခုေရာနဲ႔ ခ်ိဳင္းက တက္ေစ့ေလး ေတြကိုပါ ထုတ္ျပစ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ကင္ဆာမွန္ရင္ (၁) ခြဲစိတ္တာ၊ (၂) ဓါတ္ကင္တာနဲ႔ (၃) ေဆးေပးကုသ တာေတြ လုပ္ရပါတယ္။ အသားစျဖတ္ထုတ္စစ္ေဆးတာမွာ မမွားႏိုင္ဘူးလို႔ေတာ့ ဆရာက မေျပာႏိုင္ပါ။ ဆရာဝန္တဦးရဲ႕အဆံုးအျဖတ္ကို ေနာက္တဦးက ေလးစားရပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီတဦး ဒီအသက္မွာ ရင္ သားကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ နယ္ေတြမွာ ေဆးကုသမႈခံယူရတာ အခက္အခဲေတြမ်ားတာမွန္ပါတယ္။ ျမန္မာျပည္က က်န္းမာေရးမွာလဲ အဆင့္မတက္ေသးပါ။ ဓါတ္ကင္တာေရာ၊ ကင္ဆာေဆးေပးရတာေတြမွာ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြမ်ားပါတယ္။ ခ်င့္ခ်ိန္ျပီး ဆံုးျဖတ္ၾကရတယ္။ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို အေထာက္အကူရေအာင္ ဆရာေရးထာတဲ့စာ ပို႔လိုက္ပါတယ္။
Chemotherapy (ခီမို) လို႔ အတိုေခၚေနတာက (ခီမိုသာရာပီ) ျဖစ္တယ္။ တိုက္ရိုက္ဘာသာျပန္ရင္ ေဆးေပးတာ မွန္သမွ်ကို ေခၚေပမဲ့ တကယ္ေတာ့ ကင္ဆာအတြက္ ေဆးေပးကုသတာကိုသာ အဲလိုေခၚတယ္။ (ကင္ဆာ-ဆဲလ္) ေတြ ဆက္မပြါးေစမဲ့ ေဆးေတြျဖစ္တယ္။ ေသြးျပန္ေၾကာထဲထိုးတာ နဲ႔ ေသာက္ေဆးေတြ ရွိတယ္။ ၂ မ်ိဳးလံုး ေပးတာလဲ ရွိတယ္။ ေဆးေတြက မနည္းဘူးရွိတယ္။
ရည္ရြယ္ခ်က္ ၃ ခုအတြက္ ေဆးေပးကုသနည္း လုပ္ပါတယ္။
1. Adjuvant therapy ခြဲစိတ္ျပီးနာက္မွာျဖစ္ျဖစ္၊ ဓါတ္ကင္ျပီးေနာက္မွာျဖစ္ျဖစ္ ကင္ဆာ ထပ္ေပၚမလာ ေအာင္ လုပ္တယ္။ တကယ္လို႔ ရင္သားကင္ဆာက ရင္သား နဲ႔ တက္ေစ့မွာသာ ရွိေနေသးရင္ ခြဲစိတ္ျပီး ေနာက္ ေဆးေပးတယ္။ ကင္ဆာ ျပန္ေပၚလာမွာကို တားတာျဖစ္တယ္။
2. Neo-adjuvant therapy ကင္ဆာ အက်ိတ္ကၾကီးမယ္ဆိုရင္ မခြဲစိတ္ခင္ အရင္ေပးတယ္။ ေဆးနဲ႔ေသးသြားရင္ mastectomy ရင္သားတခုလံုး ထုတ္တာ မလုပ္ရဘဲ lumpectomy အက်ိတ္ကိုသာထုတ္ တာနဲ႔ ရႏိုင္မယ္။
3. To treat metastatic disease တကယ္လို႔ ကင္ဆာ တျခားဆီျပန္႔ေနတဲ့အဆင့္ ေရာက္ေနမွ သိရရင္ ေဆးကုနည္းကို အဓိက ကုသနည္းအျဖစ္သံုးမယ္။
ေဆးေရြးရတာ လူနာတေယာက္ခ်င္းကို ၾကည့္ရတယ္။ Personalized Breast Cancer Treatment Report တဦးခ်င္းဆီမွာ ရွိရမယ္။ အသံုးမ်ား တဲ့ ရင္သား-ကင္ဆာေဆးေတြ-
• Anthracyclines = Adriamycin, Ellence, Doxil
• Taxanes = Taxotere, Taxol, Protein-bound Abraxane
• Cytoxan
• Xeloda and 5 fluorouracil (5 FU)
• Navelbine
• Gemzar
• Herceptin (HER-2 gene ရွိသူေတြအတြက္သာ)
• Other drugs = Ixempra, Halaven, Methotrexate (Rheumatrex, Trexall), Tykerb
အမ်ားအားျဖင့္ ၂-၄ ပတ္ အစီအစဥ္နဲ႔ေပးတယ္။ တခ်ိဳ႕ကို ၁ ပတ္ တခါေပးတာလဲရွိတယ္။ Adjuvant နဲ႔ Neo-adjuvant အတြက္ဆိုရင္ ေဆး ၂ မ်ိဳး၊ ၂ မ်ိဳးမက တြဲေပးတတ္တယ္။ ေဆးတမ်ိဳးထဲ သံုးတာက ေနာက္က်ေနတဲ့ အဆင့္အတြက္ ျဖစ္တယ္။ ေဆးမ်ားေလေလ ရလဒ္ေကာင္းေလေလျဖစ္သလို၊ ေဘး ထြက္ဆိုးက်ိဳး မ်ားေလေလလဲျဖစ္မယ္။ Adjuvant chemotherapy အတြက္ဆိုရင္ ခြဲစိတ္ျပီးေနာက္ ဓါတ္ ကင္တာမလုပ္ခင္မွာ စေပးျပီး ၃-၆ လၾကာႏိုင္တယ္။ ေဆးေပးေနတံုး ေသြးစစ္ေနမယ္။ ေသြးနီဥ၊ ေသြးျဖဴဥ နဲ႔ ေသြးမံႈေတြ အေရအတြက္သိခ်င္တယ္။ ေသြးမံႈသြင္းဘို႔ လိုရင္ သြင္းရတယ္။
Side Effects ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြကို ဆရာဝန္ကို ေမးထားပါ၊ လက္ခံ ႏိုင္ေအာင္ ကိုယ့္စိတ္ကိုျပင္ဆင္ထားပါ။
• Nausea and vomiting ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ အန္ခ်င္၊
• Loss of appetite အစာမစားခ်င္၊
• Fatigue အားယုတ္၊
• Mouth soreness ပါးစပ္နာေပါက္၊
• Hair loss ဆံပင္ကြ်တ္၊
• Weight gain ကိုယ္အေလးခ်ိန္တက္၊
• Premature menopause ေသြးဆံုးတာေစာ၊
• Lowered resistance to infections ကူးစက္ေရာဂါကို မခံႏိုင္၊
• Increased bleeding ေသြးထြက္လြယ္။
• Diarrhea ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊
• Feelings of fear, sadness and isolation ဝမ္းနည္းျခင္း၊ အထီးက်န္စိတ္ျဖစ္ျခင္း၊ ေၾကာက္စိတ္ဝင္ ျခင္း၊
Long-term side effects ေရရွည္ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးမ်ား -
• Infertility ကေလးမရႏိုင္ျခင္း၊ ေဆးကုသေနတံုး ကိုယ္ဝန္လာရွိရင္ ကေလးကို ထိခိုက္ႏိုင္လို႔ ဆရာဝန္နဲ႔ တားနည္း ေဆြးေႏြးပါ။
• Nerve damage အာရံုေၾကာတခ်ိဳ႕ ထိခိုက္ျခင္း၊ ေျခ-လက္ ထံုက်င္ျခင္း၊
• Osteoporosis အရိုးအားနည္းျခင္း၊
• Cognitive function ဦးေႏွာက္အသိနည္းျခင္း၊ ေရတိုမွတ္ဥာဏ္နည္းျခင္း၊ ႏွစ္ၾကာရင္ ျပန္ေကာင္းတယ္။
• Heart damage ႏွလံုးထိခိုက္ျခင္း၊ Doxorubicin (Adriamycin), Epirubicin (Ellence) ေဆးမ်ား၊
• Leukemia (လူကီးမီးယား) ျဖစ္ျခင္း၊
ကိုယ္တိုင္ သတိထားစရာေတြ -
• Get plenty of rest ေကာင္းေကာင္း အနားယူပါ၊
• Eat a balanced diet အစာအာဟာရ လံုေလာက္မွ်တေအာင္စားပါ၊
• Minimize stress စိတ္ဖိအား ေလွ်ာ့ခ်ပါ၊
• Avoid infections ေရာဂါပိုးမကူးစက္ေအာင္ ဆင္ျခင္ပါ။
Dr. တင့္ေဆြ