Epilepsy Vs Mood Disorders အတက္ေရာဂါ နဲ႔ စိတ္မူေျပာင္းေရာဂါ
က်မ (႕႕႕႕႕) က အသက္ ၂၇ ႏွစ္၊ အိမ္ေထာင္ မရွိပါ။ ေလာေလာဆယ္ ႏုိင္ငံရပ္ၿခားမွာ ေနပါတယ္။ စစၿဖစ္တာ ၂ဝဝ၁ တုန္းကမွပါ။ အဲတုန္းက စာေတြ အရမ္းက်က္ စိတ္ဖိစီးလြန္း ၿပီးေတာ့ ေဆာင္းတြင္းညမွာ စာက်က္ရင္း အိပ္ေပ်ာ္သြားၿပီး နုိးလာေတာ့ တက္တာလား ေလငန္းလား ဘာလားေတာ့ မသိဘူး ပါးေတြရြဲ႕ မ်က္ၿဖဴလန္ၿပီး စကားေၿပာလုိ႔ မရဘူး။ သူမ်ားေၿပာေန လူပ္နုိးေနတာေတာ့ သိတယ္။ ဘာမွ ၿပန္မေၿပာနုိင္ဘူး။
အဲလုိတက္ၿပီး လူက ေကာင္းေကာင္း အသိၿပန္လည္လာၿပီဆုိရင္ (ကန္ေတာ့ေနာ္) အိမ္သာ အရမ္း တက္ခ်င္လာတယ္။ ခုလဲ အိမ္သာနည္းနည္း တက္ခ်င္လုိ႔ မအားေသးတာတုိ႔ ဘာတုိ႔ ဆုိရင္ တက္ခ်င္သလုိလုိ ၿဖစ္လာတယ္။ စစၿဖစ္ၿပီး အဲတုန္းက ဆရာဝန္ၿပေတာ့ Zeptol 200 (Carbamazepine tablets) ကုိ ႏွစ္နွစ္ ေသာက္ခုိင္းတယ္။ စုစုေပါင္းၾကာခ်ိန္ ၃ နစ္နီးပါး ေလာက္ရွိပါတယ္။ ေၾကာက္လုိ႔ ဆက္ေသာက္ေနတာလဲ ပါတာေပါ့။ ကုိယ့္ကုိ သိတာက အရမ္း စိတ္ဆင္းရဲလာရင္ တက္တယ္။ တက္ခါနီးရင္ တကုိယ္လုံး ေပါ့လာတယ္။ ဘာမွ ၿမဲၿမဲဆုပ္လုိ႔ ကုိင္လုိ႔ မရေတာ့ဘူး။ ေပါ့ပါးၿပီးေတာ့ ဘုိင္းခနဲလဲေတာ့တာပဲ။ စိတ္အရမ္း တင္းထားၿပီးေတာ့ အသက္ဝဝ ရွဴလုိက္ရင္ ဘာသံမွ မၾကားတဲ့ေနရာ (နားအတင္းပိတ္ထားရတယ္) သြားလုိက္ရင္ေတာ့ ထိန္းလုိ႔ရသြားတယ္။ မတက္ေတာ့ဘူး။ ဒါေပမယ့္ တခါတေလ အရမ္း စိတ္ပင္ပန္းလာရင္ အသံေတြ ဆူဆူညံညံ ဝုန္းဝုန္း ဒုိင္းဒုိင္းဆုိရင္ ႏွလုံးခုန္ႏႈန္း အရမ္း ၿမန္လာၿပီးေတာ့ တက္ခ်င္သလုိလုိၿဖစ္လာတယ္။ အရမ္းႏံုးသြားၿပီးေတာ့ အားမရွိသလုိ ခံစားရတယ္။
အဲေဆးကုိလဲ သြားေလရာ ကုိယ္နဲ႔မကြာ ပါသြားရတယ္။ စိတ္နည္းနည္း ေနာက္လာၿပီ ရင္တုန္လာၿပီဆုိရင္ ေဆးကုိ အရမ္း ေသာက္ပစ္ခ်င္လာတယ္။ မေသာက္တာေတာ့ ေလးငါး နွစ္ေလာက္ရွိၿပီ။ အဲဒီေရာဂါ မၿဖစ္တာလဲ ေၿခာက္ႏွစ္ေလာက္ ရွိသြားၿပီ။ သိခ်င္တာက ဘာလုိ႔ အိမ္သာ သြားခ်င္တဲ့ စိတ္ေပၚလာရင္ တက္ခ်င္သလုိ ေမာသလုိ ၿဖစ္လာတာလဲ။
ၿပီးေတာ့ ဒီဟာကုိ တက္တဲ့ေရာဂါလုိ႔ ေခၚတာလား။ ဆရာဝန္ကေတာ့ နွလုံးအားနည္းတာလုိ႔ ေၿပာတယ္။ ဒီက ဆရာဝန္က အဲေဆးကုိေပးတာ Mood disoder ေတြကုိပဲ ေပးတဲ့ေဆးလုိ႔ ေျပာတယ္။ ဟုတ္ေနမလား မသိဘူး။ ဘာလုိ႔လဲဆုိ တက္ခါနီးဆုိ စိတ္က ေဆာက္တည္ရာမရေတာ့ဘူး။ စိတ္ၿငိမ္ေအာင္ထားနုိင္ရင္ထား မထားနုိင္ရင္ တက္ၿပီပဲေလ။ ဒီေတာ့ သူေၿပာသလုိ Mood Disoder မ်ားၿဖစ္ေနမလား၊ ၿပီးေတာ့ အဲဒီဟာကုိစဥ္းစားတုိင္း လူၾကား သူၾကားထဲေတာင္ သိပ္မေနရဲလုိ႔ အခ်ိန္တုိင္း ငါ ဘယ္ခ်ိန္သတိလစ္မလဲ တက္မလဲလုိ႔ပဲ စိတ္က ေတြးပူေနေတာ့ အရမ္း ပင္ပန္းရတယ္။ ခုခ်ိန္ထိ အဲေဆးကုိလဲ ေဆာင္ထားရတုန္းပဲ။ ဒီလုိေရာဂါကုိ ဘယ္လုိ ေခၚသလဲ။ အတက္ေရာဂါ ဟုတ္ မဟုတ္ ၿပီးေတာ့ ဘယ္လုိ ေနသင့္သလဲ။ ဒီေဆးရဲ႕ ေဘးထြက္ဆုိးက်ဳိးကေကာ ဘယ္လုိလဲဆုိတာ သိခ်င္ပါတယ္။
Carbamazepine (Carbatrol, Epitol, Equetro, Tegretol) ေဆးကို Anticonvulsant တက္တာ သက္သာေစတဲ့ေဆးလို႔ သတ္မွတ္တယ္။ တက္ေစတာနဲ႔ နာတာနဲ႔ဆိုင္တဲ့ အာရံုေၾကာ သတင္းေပးခ်က္ေတြကို နည္းေစတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္မေပးရဘူး။ အထဲက ကေလးကိုထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။ ေရာဂါ ၄ မ်ိဳးအတြက္ေပးတယ္။
1. Epilepsy အတက္ေရာဂါ (ဝက္ရူးျပန္ေရာဂါ) အစမွာ 200 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ေနာက္ပိုင္းမွာ တပါတ္တခါ တိုးေပးရတယ္။ ကေလးေတြဆိုရင္ ေဆးရည္ကို 100 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ 1200 mg/day ထက္မမ်ားေစရဘူး။
2. Trigeminal Neuralgia အာရံုေၾကာေရာဂါ 100 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ကေလးေတြဆိုရင္ ေဆးရည္ကို 50 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ လိုအပ္ရင္ တိုးေပးႏိုင္တယ္။
3. Bipolar Disorder စိတ္ေရာဂါ 200 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ကေလးေတြဆိုရင္ ေဆးရည္ကို 100 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊
4. Diabetic Neuropathy ဆီးခ်ိဳေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အာရံုေၾကာေရာဂါ 100 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ကေလးေတြဆိုရင္ ေဆးရည္ကို 50 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ လိုအပ္ရင္ တိုးေပးႏိုင္တယ္။
Carbamazepine ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးမ်ား
- ေသြးအားနည္းျခင္း၊
- ေသြးထြက္လြယ္ျခင္း၊
- တက္တာကို ပိုဆိုးေစျခင္း၊
- သူမ်ား မျမင္-မၾကားတာေတြ ျမင္-ၾကားျခင္း၊
- စိတ္ဓါတ္က်ျခင္း၊
- သတ္ေသခ်င္စိျဖစ္ေပၚျခင္း၊
- ေရာဂါပိုးဝင္လြယ္ျခင္း၊
- ကိုယ္ေရာင္ျခင္း၊
- ေသြးဖိအား တက္-က်ျခင္း၊
- ႏွလံုးခုန္ မမွန္ျခင္း၊
- အသားဝါျခင္း၊
- ဆီးအသြားရခက္ျခင္း၊
- ေသြးထဲမွာ ဆားဓါတ္နည္းျခင္း
Mood Disorders စိတ္မူေျပာင္းေရာဂါ
အေမရိကားမွာ ၂ဝ% ေလာက္မယ္ တမ်ိဳးမဟုတ္တမ်ိဳး ခံစားေနၾကရတယ္။ ေလးမ်ိဳး-ေလးစားရွိတယ္။
1. Major depression စိတ္ဓါတ္ အၾကီးအက်ယ္က်ျခင္း၊
2. Cyclothymia (Mild form of bipolar disorder) စိတ္ႏွစ္ခြေရာဂါ အႏုစား၊
3. SAD (Seasonal Affective Disorder) ရာသီအလိုက္ျဖစ္တဲ့ စိတ္ေရာဂါ၊
4. Mania (euphoric, hyperactive, over inflated ego, unrealistic optimism) အစြဲအလမ္းၾကီး စိတ္ေရာဂါ (ျဖစ္တာထက္ပိုျပီး အေကာင္းထင္ျခင္း၊ လိုတာထက္ပိုတက္ၾကြေနျခင္း၊ ကိုယ့္ကုိယ္ကိုအထင္ၾကီးစိတ္ကဲေနျခင္း၊ မျဖစ္ႏိုင္တာကို ပိုအေကာင္းထင္ေနျခင္း၊)
ကုသနည္းေတြ -
- စိတ္မက်ေဆး၊
- စိတ္ေဆး၊
- စိတ္ကုနည္း၊
- မိသားစုအကူအညီ၊
- အုပ္စုအကူအညီ၊
- ေဆးရံုတင္ကုသျခင္း၊
- လွ်ပ္စစ္သံုးကုသျခင္း၊
- အလင္းေရာင္ကုနည္း၊
- သံလိုက္သံုးကုသျခင္း၊
ဝမ္းသြားခ်င္စိတ္ဆိုတာ စိတ္ကေနထိန္းလို႔ရတဲ့ အာရံုေၾကာေတြနဲ႔ အလိုလိုသက္ေရာက္တဲ့ အာရံုေၾကာေတြ ႏွစ္မ်ိဳးလံုးက လုပ္ေစတာမို႔ စိတ္က မသြားသင့္ဘူးထင္ေနခ်ိန္မွာ သြားခ်င္စိတ္ဝင္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္တယ္။ အေျခအေန အမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ အဲလိုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ စိတ္ပိုင္းလိုအပ္ခ်က္ရွိရင္ျဖစ္သလို (အလာဂ်ီ) ရလို႔ ဆက္ျဖစ္တာလဲရွိတယ္။ ကေလးဖြါးခါနီး ကေလးေခါင္းက တိုးလို႔လဲ ျဖစ္တယ္။ ဝမ္းသြားေစတဲ့ ေဆးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္တယ္။ ေဆးတ ခ်ိဳ႕ရဲ႕ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳး ေၾကာင့္လဲ ျဖစ္တယ္။ ဝမ္းပ်က္ေစတဲ့ ေရာဂါပိုးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္တယ္။
ေမးတဲ့သူမွာ ဘာျဖစ္တယ္လို႔ နာမည္တပ္ဘို႔ မလံုေလာက္ေသးပါ။ ဒါေပမဲ့ အက်ိဳးရွိေလာက္မွာကိုေတာ့ ေျပာပါမယ္။ Epilepsy အတက္ေရာဂါလို႔ ေျပာမရပါ။ ဒီေရာဂါမ်ိဳးက အကုရခက္တယ္။ ေရးထားတာရွိပါတယ္။ ဆရာဝန္ေပးတဲ့ေဆးက အားကိုးရတာ ကံေကာင္းတယ္လို႔ မွတ္ပါ။ ကိုယ္ကလဲ ကိုယ္နဲ႔မကြာ အားထားခ်င္စိတ္ ျဖစ္ေနတာလဲ ေကာင္းတဲ့အခ်က္ ျဖစ္ တယ္။ ေဆးမွန္ သမွ် ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးရွိတယ္။ စာရင္းခ် ေရးျပာတာေတြ အားလံုး ငါ့မွာျဖစ္ေတာ့မွာဘဲ မထင္ပါနဲ႔။ ကိုယ္တိုင္ ႏွစ္နဲ႔ခ်ီေသာက္ဘူးလို႔ ကိုယ္နဲ႔ဆိုငတာကို သိမွာပါ။ အဆိုးၾကီးနဲ႔ အဆိုးေလး လဲရတာ တန္ပါတယ္။ စိတ္ေဝဒနာ ဆိုတာ လူတိုင္းမွာရွိတယ္။ တခ်ိန္မဟုတ္ တခ်ိန္ ျဖစ္ေနၾကတာခ်ည္းဘဲ။ စိတ္နဲ႔ျပင္ယူႏိုင္ရင္ အေကာင္းဆံုးဘဲ။
လူလြတ္၊ မိန္းကေလး၊ ေနရပ္က အေဝးမွာဆိုေတာ့ တဖက္ကတြက္ရင္ အားငယ္ခ်င္စရာခ်ည္းဘဲ။ အဲလို မယူဆဆပါနဲ႔။ ငါ အခုအသက္အရြယ္အထိ ကိုယ့္ေျခေထာက္ေပၚကိုယ္ ရပ္တည္လာႏိုင္သူျဖစ္တယ္။ HIV လိုကုမရတဲ့ ေရာဂါၾကီးေတြ မရွိဘူး။ STD လို ကူးစက္ေရာဂါေတြလဲ မရွိဘူး။ ျဖစ္လာရင္ အားကိုးစရာ ေဆးကိုလဲ ငါသိတယ္။ ေဆးမေသာက္ရတာေတာင္ ၾကာလွျပီေကာ။ ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ အေျခအေနေတြကိုလဲ ငါ့ကိုယ္တိုင္ခံစားျပီး သိတာမို႔ ဝက္ရူးျပန္ေရာဂါလို သစ္ပင္တက္ရင္း၊ မီးလံႈရင္း၊ ေရကူးရင္း ျဖစ္ေစမွာ မဟုတ္ဘူး။ ေနာက္ျပီး ႏွလံုးတုန္တာ လူတိုင္း တခါတခါ ျဖစ္တာဘဲ။ ေဆးမလိုဘဲ ျပန္ေကာင္းတာက မ်ားတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
၂၇-၃-၂ဝ၁၂