Menstruation (4) မိန္းမပီသတာ စိုးရိမ္စရာမရွိပါ (၄) (၁၈+)
“ဆရာ က်မ ရာသီမမွန္ဘူး” ဆိုတာနဲ႔ မျပီးေသးပါ။ ဒီေမးခြန္းေတြေမးပါတယ္။
၁။ Amenorrhea ရာသီမလာတာလား၊
၂။ Heavier Than Normal ရာသီလာတာမ်ားေနသလား၊
၃။ Bleeding In Between Periods ၾကားရက္ ေသြးဆင္းသလား၊
၄။ Painful Period ရာသီလာလို႔ တအားနာသလား။
မိန္းကေလး-အမ်ိဳးသမီးတိုင္းဟာ သီးသန္႔သေဘာေဆာင္တယ္။ သူ႔သဘာဝနဲ႔သူရွိတယ္။ ရာသီ ရက္တိုမယ္၊ ရွည္မယ္၊ နည္းမယ္၊ မ်ားမယ္။ အပ်ိဳျဖစ္ျပီး ႏွစ္ေတြနဲနဲၾကာရင္ ကိုယ့္သဘာဝကိုယ္ သိမွတ္ထားႏိုင္ျပီ။ ငါ့ရာသီဟာ ဒီလိုဘဲလို႔။ အမ်ားဆံုးက တလ ဆိုတာ ၂၈ ရက္၊ တလလာရင္ ၃-၅ ရက္။ အဲလိုကေန ထူျခားတာျဖစ္လာရင္ေတာ့ သတိထားစရာေတြ ရွိလာမယ္။
၁။ Missing menstrual period (Amenorrhea) ရာသီမလာရင္ -
• အသက္ ၄၅-၅ဝ အရြယ္မွာ ရာသီမလာေတာ့တာက မတူးဆန္းေပမဲ့ အသက္ အစိတ္မွာ ရာသီမလာေတာ့ရင္ တခုခု ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၂ဝ-၃ဝ ဆိုတာ မ်ိဳးပြါးကိစၥအတက္ၾကြဆံုးအခ်ိန္ေတြဘဲ။ ဘယ္လိုဘဲ Protected sex အကာအကြယ္ လုပ္ပါတယ္ ဆိုေနေန ကိုယ္ဝန္ကို ပဌစဥ္းစားတာ မမွားဘူး။
• ၄ဝ-၄၅ ဆိုရင္ အရင္ စဥ္းစားရမွာက Perimenopause ေသြးဆံုးေတာ့မလို႔လား။ မရပ္ခင္မွာ မ-မ်ိဳးဥအိမ္ကေန Estrogen (အီစထိုဂ်င္) ထုတ္တာ နည္းနည္းလာလို႔ ရာသီရက္တိုတိုလာမယ္။ နည္းနည္းလာမယ္။ ၁၂ လတာ မလာေတာ့ရင္ေတာ့ ဆရာဝန္ေတြကေန Menopause ပါလို႔သတ္မွတ္တယ္။
• Excessive exercise ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္း သိပ္မ်ားသူေတြမွာလဲ ရာသီ မလာတာမ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အမ်ိဳးသမီး အားကစားမယ္ေတြ ၅-၂၅% မွာအဲလိုျဖစ္ၾကတယ္။
• Eating disorders အစားအေသာက္နဲ႔ဆိုင္တာလဲ ရွိေသးတယ္။ Anorexia nervosa ဘာဆိုဘာမွ စားခ်င္စိတ္ မရွိလို႔ မစားမေသာက္ေရာဂါ ျဖစ္ေနသူေတြ ရာသီမလာဘဲ ေနတတ္တယ္။
• Other possible causes တျခားျဖစ္ႏိုင္ေျခေတြကေတာ့ -
- Thyroid or pituitary gland disorders (သိုင္းရြိဳက္) လည္ပင္းၾကီး နဲ႔ ဦးေႏွာက္က (ပစ္က်ဴထရီ-ဂလင္း) ေရာဂါ၊
- Hypothalamus ဦးေႏွာက္က (ဟိုက္ပိုသဲလ္မတ္စ္) ေနရာ ေရာဂါ၊
- Breastfeeding ကေလးႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္၊
- Obesity လူအဝလြန္ျခင္း၊
- Oral contraceptives ကိုယ္ဝန္တားေဆး၊ (တခ်ိဳ႕မွာသာျဖစ္တယ္)၊
- Stress စိတ္-ရုပ္ ဖိအားမ်ားျခင္း၊
- Polycystic ovarian syndrome and other hormone imbalances ေဟာ္မုန္းမညီမွ်ျခင္း၊ မ-မ်ိဳးဥအိမ္ အက်ိတ္ေရာဂါ၊
- Ovarian failure မ-မ်ိဳးဥအိမ္ အလုပ္မလုပ္ေတာ့ျခင္း၊
- Disease of the uterus သားအိမ္ေရာဂါ။
၂။ Heavier Than Normal ရာသီလာတာမ်ားေနရင္ -
• အမ်ိဳးသမီးအမ်ားစုဟာ တလမွာ ဟင္းခပ္ဇြန္း ၂-၃ ဇြန္းစာေသြးဆင္းၾကတယ္။ ၅ ဇြန္းေက်ာ္ရင္ Menorrhagia မ်ားတယ္လို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။ မ်ားတာၾကာရင္ Anemia ေသြးအားနည္းတာဆက္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ဘာလို႔မ်ားေနလဲ -
• Uterine fibroids or polyps သားအိမ္အလံုး-အက်ိတ္၊
• Miscarriage ကိုယ္ဝန္ပ်က္ျခင္း၊
• Ectopic pregnancy သားအိမ္ျပင္ပ သေႏၶတည္ျခင္း၊
• Blood thinners ေသြးက်ဲေဆး၊ Steroids (စတီရြိဳက္) ေဆးေသာက္ေနရျခင္း၊
• Birth control pills ကိုယ္ဝန္တားေဆး ေျပာင္းေသာက္ျခင္း၊
• Clotting disorders ေသြးမခဲေရာဂါ၊ ဥပမာ Willebrand's disease ေရာဂါ၊
• Cancer of the uterus သားအိမ္-ကင္ဆာ၊
• အေၾကာင္းခံေရာဂါမရွိသူေတြမွာ ရာသီဆင္းတာ သူမ်ားထက္မ်ားေနရင္ Oral contraceptives ကိုယ္ဝန္တား စားေဆး သံုးႏိုင္တယ္။
• IUD သားအိမ္ထဲပစၥည္းထည့္သူဆိုရင္ Mirena အမ်ိဳးအစားသံုးရင္ နည္းေစတယ္။
• Lysteda ေဆးလဲေပးႏိုင္တယ္။ သူကေန ေသြးခဲတာအားေပးတယ္။ ဆရာဝန္ေပးမွသာေသာက္ပါ။
၃။ Bleeding In Between Periods ၾကားရက္ ေသြးဆင္းေနရင္ -
• ဘာမဟုတ္တာေလးေတြလဲ အရင္စဥ္းစား ျပဳျပင္ရမယ္။
- တားေဆးေသာက္ဘို႔ ေမ့သြားတာ။
- ေမြးလမ္းမွာ အနာ ျဖစ္ေနတာ။
• သိပ္ဆိုးဝါးတာေတြလဲ ရွိတယ္။
- Ectopic pregnancy သားအိမ္ျပင္ပ သေႏၶတည္ျခင္း၊
- Cancer ကင္ဆာ။
၅။ Painful Period ရာသီလာလို႔ တအားနာေနရင္ -
• ရာသီလာတာ အေနရအထိုင္ရ မသက္သာသူေတြမ်ားတယ္။ ဗိုက္နာတာလဲပါတယ္။ နဲနဲေလာက္၊ ၁-၂ ရက္ ေလာက္ဆို စိုးရိမ္စရာမလိုပါ။ ရာသီလာခ်ိန္မွာနာတာကို Dysmenorrheal ေခၚတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ပ်ိဳ႕-အန္ခ်င္၊ ဝမ္းပ်က္၊ ေခါင္းကိုက္၊ ခါးနာတာေတြလဲ ျဖစ္တယ္။ စိတ္မူေျပာင္းသူေတြလဲရွိတယ္။ (သပ္သပ္ေရးထားပါတယ္။)
• ရာသီလာခ်ိန္နာတာကို NSAIDs (စတီရြိဳက္) မပါတဲ့ အမ်ားသံုး အကိုက္-အခဲေပ်ာက္ေဆးေသာက္ရင္ သက္သာတယ္။
• သတိထားရမွာေတြကေတာ့ -
- Endometriosis (အင္ဒိုမီထရီယိုးဆစ္) သားအိမ္ေရာဂါ နဲ႔
- Fibroids (ဖိုက္ဘရြိဳက္) သားအိမ္ အက်ိတ္ေရာဂါေတြ ပါတယ္။ ေဆးစစ္ ကုသရလိမ့္မယ္။
Dr. တင့္ေဆြ