Epilepsy အတက္ေရာဂါ
မဂၤလာပါခင္ဗ်ာ ဆရာေရ။ ကၽြန္ေတာ့္သမီးအၾကီးမမွာ ဆယ္တန္းအရြယ္ (၁၆ႏွစ္) ကထဲက Epilepsy ရေနခဲ့ပါတယ္။ neurologist အခ်ိဳ႕နွင့္ ျပသကုထားခဲ့ပါတယ္။ သူတို႔ညႊန္ထားတဲ့အတိုင္းပဲ စားေဆးမ်ားကိုသာ ေပးေနခဲ့ရပါတယ္။ Encoric Chrono (Sodium Valporate) 800mg b.i.d ေပးေနခဲ့ပါတယ္။ ဟိုယခင္ကေတာ့ Epilan (Phenytoin sodium 100mg+Phenobarbitone 30ug) ကိုစေပးခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔နဲ႔ျပေတာ့ epilan ကိုအျဖတ္ခိုင္းလို႔ မတိုက္ျဖစ္ေတာ့ပါ။ အဲဒါ အခု ျပန္တိုက္လို႔သင့္မသင့္နဲ႔ အျခား ဘာေဆးကိုေပးတုိက္ျပီး ဘယ္လိုဆက္လက္ management လုပ္ေပးရမယ္ ဆိုတာ ေက်းဇူးျပဳျပီး ေျဖၾကားေပးေစလိုပါတယ္ခင္ဗ်ား။
ဝက္ရူးျပန္-အတက္ေရာဂါဟာ ဦးေႏွာက္ေရာဂါတခု ျဖစ္တယ္။ စိတ္ေရာဂါ မဟုတ္ပါ။ Neurons ဆိုတဲ့ အာရံုေၾကာအစုကေန မွားတဲ့ သတင္း-အခ်က္အလက္ေတြ ပို႔လႊတ္လိုက္လို႔ မေတာ္တဲ့ အာရံုခံမႈ၊ စိတ္ထဲျဖစ္ေပၚမႈနဲ႔ ၾကြက္သားေတြ ျပင္းျပင္းထံထံ ေကြး-ဆန္႔ေစျပီး၊ သိတိလက္လြတ္ ျဖစ္ေစတယ္။
ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းခံေတြ မ်ားတယ္။
- ဖ်ားနာတာ၊
- ဦးေႏွာက္ ထိခိုက္မိတာ။
- ဦးေႏွာက္ ဖြံ႔ျဖိဳးမႈ မမွန္တာ၊ (ေမးခြန္းထဲက ကေလး အဲဒါျဖစ္တာေနမယ္။)
- ပတ္ဝန္းက်င္ကို သတိမမူတဲ့ စိတ္ေရာဂါျဖစ္ေတာထဲမွာ ဒီေရာဂါလဲပါေနတယ္။
- တျခားဟာေတြပါ ရွိႏိုင္တယ္။
ကုသတာ ခ်က္ခ်င္း လုပ္ရတယ္။ တခါေလာက္ တက္တာနဲ႔ေတာ့ ဒီေရာဂါလို႔ ေျပာမရေသးဘူး။မကူးစက္ပါ။ ဖ်ားလို႔တက္တာလို တခါတက္ တခါ ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္မွာ မဟုတ္ပါ။ မတက္သ၍ လံုးဝလူေကာင္းပါဘဲ။ တေယာက္မွာ ဒီေရာဂါရွိေနရင္ အတူေန၊ အတူသြား၊ အတူကစား၊ အတူစာသင္ၾကားသူမ်ား သိထားရမယ္။
- တက္တယ္ဆိုရင္ ေဘးကလူေတြ ျပာျပာသလဲ မျဖစ္ပါနဲ႔။
- ျဖစ္ေနတဲ့လူကို ေနရာ မေရြ႕ပါနဲ႔။
- သူလႈတ္ရွားေနသမွ် ရပ္တန္႔ေအာင္ လုပ္ဘို႔ မၾကိဳးစားပါနဲ႔။
- သူျပန္သတိရလာေအာင္ဆိုျပီး ေအာ္ျပီး ေခၚမေနနဲ႔။
- အတင္းႏွိပ္-ခ်ိဳးတာ မလုပ္ပါနဲ႔။
- သူ လိမ့္က်မွာ ထိခိုက္မွာ စတာေတြသာ ဖယ္ရွာေပးပါ။
- သူ႔ကို ေဘးတဖက္လွည့္ေပးပါ။ ပါးစပ္ထဲက ထြက္တာ၊ အန္တာေတြ သူ႔ေလလမ္းထဲ ဝင္မသြားေအာင္ ျဖစ္ပါတယ္။
- ေခါင္းအံုးစရာတခုခု လုပ္ေပးပါ။
- သူ႔ပါးစပ္ကို အတင္းဟဘို႔ မၾကိဳးစားပါနဲ႔။ ပါးစပ္ထဲ တခုခုထည့္ဘို႔ မလုပ္ပါနဲ႔။ (ဒါက ေနာက္ဆံုး လက္ခံတဲ့နည္း ျဖစ္တယ္။ အရင္က လွ်ာမကိုက္မိေအာင္ ပါးစပ္ထဲကို တခုခု ထည့္ေပးတယ္။ ဂ်ဴလီယက္ဆီဇာ မွာ ဒီေရာဂါရွိလို႔ အဲလိုလုပ္တာကို ကလီယိုပက္ထရာ ဇာတ္ကားထဲမွာ ျပတယ္။)
အတက္မွန္သမွ် အမ်ားစုဟာ မေသေစပါ။ ဆရာဝန္ ေျပးေခၚစရာေတာင္ မလိုတတ္ပါ။ ၅ မိနစ္ေနလို႔မွ သတိမရ-အတက္မရပ္ရင္ ေခၚပါ။ သူအတက္ရပ္ရင္ စိတ္ေတြ ရႈတ္ေထြး၊ မၾကည္မလင္ ျဖစ္ေနလိမ့္မယ္။ အသာ အိပ္ပါ နားပါေစ။ ေဆးေဆာင္ထားပါ။ ေန႔တိုင္း ေသာက္သင့္တယ္။ ေန႔တိုင္း ေသာက္ရမဲ့ ေဆးကို ေမ့သြားရင္ သတိရခ်ိန္မွာေသာက္ပါ။ ဒီေန႔တက္လို႔ ပိုေသာက္ စရာမလိုပါ။ ဆရာဝန္ကလိုမွ တိုးေပးပါလိမ့္မယ္။
ဆရာဝန္ေတြကေန EEGs and brain scans လုပ္ျပီး စစ္ၾကည့္တယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္ေတာ့ မလုပ္ႏိုင္ပါ။ ထိန္းလို႔ရပါတယ္။ ေဆးေတြနဲ႔မရရင္ ခြဲစိတ္တာလဲ လုပ္ပါေသးတယ္။ Vagus nerve stimulation နည္းက ရင္ပတ္မွာ တပ္ေပးမဲ့ ကရိယာေလးကေန လွ်ပ္စစ္ပို႔ေပးေနမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္ အတက္ၾကမ္းရင္ အထဲကကေလး ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ အတက္ေဆးေတြကလဲ ကေလးဆီ ေရာက္လို႔ ဆရာဝန္နဲ႔ ညွိရမယ္။ အတက္ရပ္ေဆးတခ်ိဳ႕နဲ႔ ကိုယ္ဝန္တားေဆး တြဲမေရးရတာရွိတယ္။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ဒီေရာဂါရွိရင္ ကားေမာင္းခြင့္ မေပးဘူး။
အင္းယားကန္မွာ ေရကူးတယ္လို႔ သတင္းထြက္ခဲ့တဲ့ ဂၽြန္ဝီလွ်ံယက္ေတာ ဝက္ရူးျပန္ ေရာဂါေၾကာင့္ အင္းစိန္ေထာင္ကေန ရန္ကုန္ေဆးရံုႀကီး ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာရံုေၾကာဌာန ကိုေဆးလာကုေသးသတဲ့။ ျမန္မာတိုင္းရင္းေဆးနည္းေတြမွာ ျမင္းခြာရြက္၊ သနပ္ခါးအရြက္၊ ငွက္ေပ်ာသီးေတြသံုးတာ ဖတ္ရတယ္။ အစားအစာ အေရးပါတယ္။ Ketogenic diet ေခၚတယ္။ အဆီမ်ားျပီး၊ ကယ္လိုရီနဲတာ စားရတယ္။
FDA ကေန အသိအမွတ္ျပဳထားတဲ့စားေဆး (၂ဝ) ရွိတယ္။ Carbamazepine (Tegretol), Clorazepate (Tranxene), Clonazepam (Klonopin), Ethosuximide (Zarontin), Felbamate (Felbatol), Fosphenytoin (Cerebyx), Gabapentin (Neurontin), Lacosamide (Vimpat), Lamotrigine (Lamictal), Levetiracetam (Keppra), Oxcarbazepine (Trileptal), Phenobarbital (Luminal), Phenytoin (Dilantin), Pregabalin (Lyrica), Primidone (Mysoline), Tiagabine (Gabitril), Topiramate (Topamax), Valproate semisodium (Depakote), Valproic acid (Depakene), and Zonisamide (Zonegran) ေတြျဖစ္ပါတယ္။
ကမာၻမွာ ဒီေရာဂါသည္ေပါင္း သန္း ၅ဝ ရွိတယ္။ ၉ဝ% က ဖြံ႔ျဖိဳးဆဲ တိုင္းျပည္ေတြမွာ ေနၾကတယ္။ ေရာဂါခြဲ အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၄ဝ ရွိတယ္။ ဆိုးဝါးလြန္းတဲ့ စိတ္ေဝဒနာသည္ေတြ၊ ကုမရတဲ့ ဆစ္ဖလစ္ ေရာဂါသည္ေတြနဲ႔အတူ သူတို႔ကို ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားခဲ့ဘူးတယ္။ အခုထိလဲ (တန္ဇန္နီးယား) နဲ႔ တျခား အာဖရိကား ႏိုင္ငံေတြမွာ မေကာင္းဆိုးဝါး ျပဳစားခံရသူေတြလို႔ မွတ္ယူၾကတံုးဘဲ။ ဝက္ရူးျပန္ဆိုတဲ့ ျမန္မာလုိ အေခၚကိုလဲ ေျပာင္းသင့္တယ္။
အရင္တံုးက က်ိန္စာသင့္ခံရသူလို႔ ယူဆခံခ့ဲၾကရတယ္။ (ဟစ္ပိုခေရးတီးစ္) ကေတာ့ ဝက္ရူးျပန္ေရာဂါကို လူေတြနားလည္လာၾကတဲ့ တေန႔ၾကရင္ ဘုရားသခင္အလိုအရ ျဖစ္ရတာဆိုတာ သိလာပါလိမ့္မယ္တဲ့။
Dr. တင့္ေဆြ