Herpes Simplex ရိုးရိုး ေရယံု
ဆရာ ရိုးရိုးေရယုံအတြက္ေဆးက ဘာေဆးလဲ တခ်က္ေလာက္ေျပာျပပါလားဆရာ။ ဘယ္နစ္လေလာက္ေသာက္ရမွာ။ ဆရာကူညီဗ်ာ နိုင္ငံၿခားမွာမို႔ပါ။ စကားအကုန္မေျပာတတ္လို႔ပါဆရာ။ ဒီမွာဝယ္မလို႔ပါဆရာ၊ ေက်းဇူးတင္လ်က္။
ေရယံုဆိုတာ Virus Infections ဗိုင္းရပ္စ္ ကေနျဖစ္တယ္။ ျပန္ျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။ ေနရာ အေတာ္မ်ားမ်ား မွာျဖစ္တယ္။ ပါးစပ္၊ ႏုပ္ခမ္း၊ အေရျပား၊ မ်က္စိ၊ လိင္လမ္းေၾကာင္းေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ Cold sores လို႔လဲ ေခၚတယ္။ အနာနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ အနာမဟုတ္တဲ့ေနရာျဖစ္ျဖစ္နဲ႔ တိုက္ရိုက္ထိေတြ႔မႈကေန ကူးစက္တယ္။ အနာက မီးေလာင္ဖုေလးေတြလို ေနမယ္။ ကိုယ္ပူတာ၊ ေနထိုင္မေကာင္းတာေတြပါ ခံစားရတတ္တယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ကေနျဖစ္တာမို႔ ႏိုင္တဲ့ေဆးဆိုတာ မရွိပါ။ သက္သာေစမဲ့ ေဆးေတြသာ ရွိတယ္။
Herpes simplex virus (HSV) အမ်ိဳးအစား ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ HSV-1 နဲ႔ HSV-2 ျဖစ္ၾကတယ္။
(၁) HSV-1 ဗိုင္းရပ္စ္ကေန Herpes labialis ပါးစပ္၊ ႏုပ္ခမ္း၊ Herpes simplex အေရျပားနဲ႔ Herpes keratitis မ်က္ၾကည္လႊာေတြမွာ ျဖစ္ေစတယ္။
(၂) HSV-2 အမ်ိဳးအစားဟာ genital herpes လိင္လမ္းေၾကာင္းမွာ ျဖစ္ေစတယ္။
ဒါေပမဲ့ အဲလို အတိအက်ေတာ့ ကံေသကမၼ ေျပာမရဘူး။ Blisters အနာေပ်ာက္ေပမဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္က Nerve cells (Ganglia) အာရံုေၾကာထဲမွာ က်န္ေနေသးမယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ျပန္ျပန္ျဖစ္ေစတယ္။ အေရျပားနဲ႔ အေရျပားႏုလႊာထဲမွာလဲ ပိုးကက်န္ေနႏိုင္တယ္။ အေၾကာင္းတခုခုေၾကာင့္ ကိုယ္ပူခ်ိန္၊ ရာသီလာခ်ိန္၊ စိတ္ဖိအားမ်ားခ်ိန္၊ ကိုယ္ခံအား က်ေနခ်ိန္ေတြမွာ ေရာဂါျပန္ေပၚတတ္တယ္။
- Oral Infection ပါးစပ္မွာျဖစ္တာကို ေဆးစာနဲ႔ Herpetic gingivostomatitis ေခၚတယ္။
- Genital Infection လိင္လမ္းမွာျဖစ္တာ ပိုဆိုးႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ သိပ္မခံစားရဘူး။
- ဗက္တီးရီးယားပါ ထပ္ဆင့္ဝင္ႏိုင္တယ္ အနံ႔ဆိုးတဲ့အရည္ ထြက္မယ္။
- ကိုယ္ခံအား နည္းေနသူေတြမွာ ျဖစ္ရင္ အနာက ပိုပိုၾကီးလာမယ္။ ေပ်ာက္ဘို႔ ၾကာတယ္။ ကိုယ္ထဲအထိ ေရာဂါေရာက္ႏိုင္တယ္။ အစာျမိဳျပြန္ နဲ႔ အဆုပ္၊ အူမၾကီးအထိေရာက္ႏိုင္တယ္။
- HSV-1 ပိုးကေန Cornea မ်က္ၾကည္လႊာမွာျဖစ္ရင္ မ်က္စိနာမယ္။ Herpes simplex keratitis ေခၚတယ္။ အျမင္ထိခိုက္ေစမယ္။ အလင္းေရာင္ကိုမၾကည့္ႏိုင္ ဘူး။ ေဆးမကုဘဲထားရင္ အျပင္တိမ္ျဖစ္ျပီး Corneal transplantation မ်က္ၾကည္လႊာလဲတာ လုပ္ရမယ္။
- HSV ပိုးေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္မွာျဖစ္ရင္ Herpes encephalitis ေခၚတယ္။ ကိုယ္ပူမယ္၊ စိတ္မၾကည္မလင္ျဖစ္မယ္၊ တက္မယ္၊ ေသႏိုင္တယ္။
- ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ မိခင္ေလာင္းကေန သူ႔ကေလးကို ကူးေစႏိုင္တယ္။ Neonatal herpes ျဖစ္ေစတယ္။ ေမြးလမ္းေၾကာင္းအနားမွာ ေရယံုျဖစ္ေနရင္ ေမြးဖြါးေနတံုးမွာ ကူးေစတာျဖစ္တယ္။ မေမြးခင္ကေလးဆီကူးတယ္ဆိုတာ အလြန္ရွားတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ကို မေသေစႏိုင္ေပမဲ့ ေရာဂါကို ဘယ္လိုသက္သာေအာင္လုပ္မလဲ။
- Antiviral Drugs ေဆးဆိုတာမရွိေသးပါ။ ျပန္ျဖစ္ေနသူေတြကိုေတာ့ Acyclovir, Valacyclovir, Famciclovir စားေဆးေတြက သက္သာရာ ရေစႏိုင္တယ္။ ေစာေစာေဆးေပးတာ ပိုသက္သာေစတယ္။
- Penciclovir cream လိမ္းေဆးကို ေန႔ခင္းမွာ ၂ နာရီတခါ လိမ္းသင့္တယ္။
- Docosanol ေဆးပါတဲ့ Creams လိမ္းေဆးကို တေန႔ ၅ ခါလိမ္းတာလဲ သက္သာေစမယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ Herpes encephalitis ဦးေႏွာက္ နဲ႔ ေမြးစကေလးေတြအတြက္ Acyclovir ေဆးကို IV ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ထိုးေပးရမယ္။
- Herpes simplex keratitis မ်က္စိျဖစ္တာဆိုရင္ Trifluridine eye drops မ်က္စဥ္းခပ္ရမယ္။ ေဆးေတြအျပင္ အနာေနရာကို သန္႔ရွင္းေစတာ လုပ္ရမယ္။ နာတာအတြက္ ေရခဲတင္ႏိုင္တယ္။
- Topical anesthetics (Tetracaine cream or Benzocaine ointment) နာတာသက္သာေစတဲ ထံုေဆးလဲ သံုးႏိုင္တယ္။ ပါးစပ္မွာ ျဖစ္တဲ့အနာ နာရင္ Lidocaine သံုးႏိုင္တယ္။ မ်ိဳမခ်ရဘူး။
- Pain relievers နာတာသက္သာေစတဲ့ စားေဆးေတြလဲ သံုးႏိုင္တယ္။ ေနာက္ထပ္ မျဖစ္ေအာင္ ေရယံုျဖစ္ေစတယ္လို႔ ထင္တဲ့ အေလ့အထ နဲ႔ အစားအေသာက္ ေရွာင္သင့္တယ္။ ႏႈပ္ခမ္း အနာရွိသူနဲ႔ ပါးစပ္သံုး နမ္းတာ မလုပ္ရ၊ လိင္လမ္းျဖစ္သူနဲ႔ လိင္ဆက္ဆံတာ ေရွာင္ပါ။ လက္ပြန္းတတည္း မေနပါနဲ႔။
• Acyclovir ေဆးကေန ဗိုင္းရပ္စ္ကိုမေသေစပါ။ ဒါေပမဲ့တိုးပြါးလာမွာကိုတားေပးပါမယ္။ ေရာဂါလကၡဏာကိုလဲ သက္သာေစမယ္။ Genital herpes လိင္လမ္းေရယံု၊ Cold sores နႈပ္ခမ္းေရယံု၊ Shingles ရွင္ဂဲလ္ နဲ႔ Chicken pox ေရေက်ာက္ေရာဂါေတြကို ေပးတယ္။
• ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ Common cold အေအးမိတာနဲ႔ Flu တုပ္ေကြးကိုေတာ့ မေပးပါ။
• ေရာဂါလကၡဏာေတြျဖစ္တဲ့ နာတာ၊ ပူေလာင္တာ၊ က်င္တာနဲ႔ အပူဖူးေပါက္တာေတြ စျဖစ္ကတည္းက ေဆးစေသာက္ရမယ္။ ေဆးေသာက္ေနခ်ိန္မွာလဲ သူမ်ားကိုကူးစက္ႏိုင္တာသတိထားပါ။ အနာေနရာကို မထိေစပါနဲ႔။ မ်က္စိနဲ႔မထိပါေစနဲ႔။ လက္ကိုမၾကာခဏေဆးေၾကာပါ။
• ဒီေဆးကို ကိုယ္ဝန္အတြက္ FDA pregnancy category B လို႔သတ္မွတ္ထားလို႔ အက်ိဳးကပိုတာဆိုရင္ ေပးႏိုင္တယ္။
• ေဆးကို အစာနဲ႔နီးရင္ပိုသင့္တယ္။ အစာမရွိလဲ ေသာက္ႏိုင္ပါတယ္။
• အနာေနရာကို ေျခာက္ေသြ႔ေနေစပါ။ အဝတ္အစား တင္းက်ပ္မေနေစပါနဲ႔။
• Genital herpes လိင္လမ္းေရယံုျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ အတူမေနပါနဲ႔။ (ကြန္ဒြမ္) သံုးလို႔ေတာ့ရပါတယ္။
• ဆီးနည္းလာရင္ သတိထားပါ။ ေရေသာက္မနည္းေစပါနဲ႔။ • ေဆးေသာက္ေနခ်ိန္မွာ ေသြးထြက္လြယ္တတ္တယ္။ အားယုတ္တာခံစားရႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ပ်ိဳ႕-အန္တတ္တယ္။ ဝမ္းေလ်ာႏိုင္တယ္။ အစားပ်က္၊ ဗိုက္ေအာင့္တတ္တယ္။ ေခါင္းကိုက္၊ ေျခလက္ေရာင္ႏိုင္တယ္။ ေဆးဘယ္လိုေပးမလဲ
• Herpes Simplex ရိုးရိုးေရယံု = Acyclovir 200 mg တေန႔ ၅ ၾကိမ္၊ ၅-၁ဝ ရက္။ ျပန္ျဖစ္ရင္ 400mg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၇-၁ဝ ရက္။ ပိုးကိုႏွိမ္ထားဘို႔အတြက္ Acyclovir 200 mg တေန႔ ၁-၂ ၾကိမ္၊ ရက္အၾကာၾကီးေသာက္ပါ။
• Shingles (Herpes Zoster) အပူေလာင္သလိုအဖူးေတြအမ်ားၾကီး ကိုယ္ခႏၶာမွာျဖစ္တာ = Acyclovir 800mg တေန႔ ၅ ၾကိမ္၊ ၇-၁ဝ ရက္။
• Chickenpox (Varicella Zoster) ေရေက်ာက္ = Acyclovir 800 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၅ ရက္။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၂ဝ-၁-၂ဝ၁၄