Epilepsy (1) အတက္ေရာဂါ (၁)
ဆရာ ကြ်န္မသားက EPILEPSY အတြက္ Carbamazepam (Zeptol) 300mg b.d ေသာက္ေနရတာၾကာ ပါျပီ။ ေလာေလာဆယ္ Sinusitis အတြက္ Augmentin 625 tds ကို ENT ကေပးထားတယ္။ သူ့ကိုတိုက္ လို႔ရမလားဆရာ။
ဆရာခင္ဗ်ာ ဝက္ရူးျပန္ အတက္ေရာဂါဟာ ကုသ၍ ေပ်ာက္ကင္းႏုိင္ပါသလား။ ေရာဂါသက္သာေစရန္ မည္သည့္ ေဆးဝါးမ်ား သုံးစြဲႏုိင္ပါသလဲ။ ေရာဂါျဖစ္ေနသူက အသက္ ၁၃ ႏွစ္အရြယ္ ကေလးတစ္ဦးပါ။ စကားမေျပာတတ္ပါဘူး ခင္ဗ်ာ။
ဝက္ရူးျပန္-အတက္ေရာဂါဟာ ဦးေႏွာက္ေရာဂါတခု ျဖစ္တယ္။ စိတ္ေရာဂါ မဟုတ္ပါ။ Neurons ဆိုတဲ့ အာရံုေၾကာအစုကေန မွားတဲ့သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ပို႔လႊတ္လိုက္လို႔ မေတာ္တဲ့ အာရံုခံမႈ၊ စိတ္ထဲျဖစ္ ေပၚမႈနဲ႔ ၾကြက္သားေတြ ျပင္းျပင္းထံထံ ေကြး-ဆန္႔ေစျပီး၊ သိတိလက္လြတ္ ျဖစ္ေစတယ္။ ျဖစ္ေစတဲ့အ ေၾကာင္းခံေတြ မ်ားတယ္။
- ဖ်ားနာတာ၊
- ဦးေႏွာက္ ထိခိုက္မိတာ။
- ဦးေႏွာက္ ဖြံ႔ျဖိဳးမႈ မမွန္တာ၊
- ADHD ပတ္ဝန္းက်င္ကို သတိမမူတဲ့ စိတ္ေရာဂါျဖစ္ေတာထဲမွာ ဒီေရာဂါလဲပါေနတယ္။
- တျခားဟာေတြပါ ရွိႏိုင္တယ္။
ကုသတာ ခ်က္ခ်င္းလုပ္ရတယ္။ တခါေလာက္ တက္တာနဲ႔ေတာ့ ဒီေရာဂါလို႔ ေျပာမရေသးဘူး။ မကူးစက္ ပါ။ ဖ်ားလို႔တက္တာလို တခါတက္တခါ ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္မွာမဟုတ္ပါ။ မတက္သ၍ လံုးဝလူေကာင္းပါ ဘဲ။ တေယာက္မွာ ဒီေရာဂါရွိေနရင္ အတူေန၊ အတူသြား၊ အတူကစား၊ အတူစာသင္ၾကားသူမ်ား သိထားရ မယ္။
- တက္တယ္ဆိုရင္ ေဘးကလူေတြ ျပာျပာသလဲ မျဖစ္ပါနဲ႔။
- ျဖစ္ေနတဲ့လူကို ေနရာမေရြ႕ပါနဲ႔။
- သူလႈတ္ရွားေနသမွ် ရပ္တန္႔ေအာင္ လုပ္ဘို႔ မၾကိဳးစားပါနဲ႔။
- သူျပန္သတိရလာေအာင္ဆိုျပီး ေအာ္ျပီး ေခၚမေနနဲ႔။
- အတင္းႏွိပ္-ခ်ိဳးတာ မလုပ္ပါနဲ႔။
- သူ လိမ့္က်မွာ ထိခိုက္မွာ စတာေတြသာ ဖယ္ရွာေပးပါ။
- သူ႔ကို ေဘးတဖက္လွည့္ေပးပါ။ ပါးစပ္ထဲက ထြက္တာ၊ အန္တာေတြ သူ႔ေလလမ္းထဲ ဝင္မသြားေအာင္ ျဖစ္ပါတယ္။
- ေခါင္းအံုးစရာတခုခု လုပ္ေပးပါ။
- သူ႔ပါးစပ္ကို အတင္းဟဘို႔ မၾကိဳးစားပါနဲ႔။ ပါးစပ္ထဲ တခုခုထည့္ဘို႔ မလုပ္ပါနဲ႔။ ဒါက ေနာက္ဆံုး လက္ခံတဲ့ နည္း ျဖစ္တယ္။ အရင္က လွ်ာမကိုက္မိေအာင္ ပါးစပ္ထဲကို တခုခု ထည့္ေပးတယ္။ (ဂ်ဴလီယက္ဆီဇာ) မွာ ဒီေရာဂါရွိလို႔ အဲလိုလုပ္တာကို (ကလီယိုပက္ထရာ) ဇာတ္ကားထဲမွာ ျပတယ္။
• အတက္မွန္သမွ် အမ်ားစုဟာ မေသေစပါ။ ဆရာဝန္ ေျပးေခၚစရာေတာင္ မလိုတတ္ပါ။
• ၅ မိနစ္ေနလို႔မွ သတိမရ-အတက္မရပ္ရင္ ေခၚပါ။
• သူအတက္ရပ္ရင္ စိတ္ေတြ ရႈတ္ေထြး၊ မၾကည္မလင္ ျဖစ္ေနလိမ့္မယ္။ အသာ အိပ္ပါ နားပါေစ။
• ေဆးေဆာင္ထားပါ။ ေန႔တိုင္း ေသာက္သင့္တယ္။ ေန႔တိုင္း ေသာက္ရမဲ့ ေဆးကို ေမ့သြားရင္ သတိရခ်ိန္မွာေသာက္ပါ။ ဒီေန႔တက္လို႔ ပိုေသာက္ စရာမလိုပါ။ ဆရာဝန္ကလိုမွ တိုးေပးပါလိမ့္မယ္။
• ဆရာဝန္ေတြကေန EEGs and brain scans လုပ္ျပီး စစ္ၾကည့္တယ္။
• ေပ်ာက္ေအာင္ေတာ့ မလုပ္ႏိုင္ပါ။
• ထိန္းလို႔ရပါတယ္။
• ေဆးေတြနဲ႔မရရင္ ခြဲစိတ္တာလဲ လုပ္ပါေသးတယ္။
• Vagus nerve stimulation နည္းက ရင္ပတ္မွာ တပ္ေပးမဲ့ ကရိယာေလးကေန လွ်ပ္စစ္ပို႔ေပးေနမယ္။
• ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္ အတက္ၾကမ္းရင္ အထဲကကေလး ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။
• အတက္ေဆးေတြကလဲ ကေလးဆီ ေရာက္လို႔ ဆရာဝန္နဲ႔ ညွိရမယ္။
• အတက္ရပ္ေဆးတခ်ိဳ႕နဲ႔ ကိုယ္ဝန္တားေဆး တြဲမေရးရတာရွိတယ္။
• တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ ဒီေရာဂါရွိရင္ ကားေမာင္းခြင့္ မေပးဘူး။
• အင္းယားကန္မွာ ေရကူးတယ္လို႔ သတင္းထြက္ခဲ့တဲ့ ဂၽြန္ဝီလွ်ံယက္ေတာ ဝက္ရူးျပန္ ေရာဂါေၾကာင့္ အင္းစိန္ေထာင္ကေန ရန္ကုန္ေဆးရံုႀကီး ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာရံုေၾကာဌာနကို ေဆးလာကုေသးသတဲ့။
• ျမန္မာတိုင္းရင္းေဆးနည္းေတြမွာ ျမင္းခြာရြက္၊ သနပ္ခါးအရြက္၊ ငွက္ေပ်ာသီးေတြသံုးတာ ဖတ္ရတယ္။
• အစားအစာ အေရးပါတယ္။ Ketogenic diet ေခၚတယ္။ အဆီမ်ားျပီး၊ ကယ္လိုရီနဲတာ စားရတယ္။
Food and Drug Administration ကေန အသိအမွတ္ျပဳထားတဲ့စားေဆး (၂ဝ) ရွိတယ္။ Carbamazepine (Tegretol), Clorazepate (Tranxene), Clonazepam (Klonopin), Ethosuximide (Zarontin), Felbamate (Felbatol), Fosphenytoin (Cerebyx), Gabapentin (Neurontin), Lacosamide (Vimpat), Lamotrigine (Lamictal), Levetiracetam (Keppra), Oxcarbazepine (Trileptal), Phenobarbital (Luminal), Phenytoin (Dilantin), Pregabalin (Lyrica), Primidone (Mysoline), Tiagabine (Gabitril), Topiramate (Topamax), Valproate semisodium (Depakote), Valproic acid (Depakene), and Zonisamide (Zonegran)
ကမာၻမွာ ဒီေရာဂါသည္ေပါင္း သန္း ၅ဝ ရွိတယ္။ ၉ဝ% က ဖြံ႔ျဖိဳးဆဲတိုင္းျပည္ေတြမွာ ေနၾကတယ္။ ေရာဂါခြဲ အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၄ဝ ရွိတယ္။ အရင္တံုးက က်ိန္စာသင့္ခံရသူလို႔ ယူဆခံခ့ဲၾကရတယ္။ ဆိုးဝါးလြန္းတဲ့ စိတ္ေဝဒနာသည္ေတြ၊ ကုမရတဲ့ ဆစ္ဖလစ္ ေရာဂါသည္ေတြနဲ႔အတူ သူတို႔ကို ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားခဲ့ဘူးတယ္။ အခုထိလဲ (တန္ဇန္နီးယား) နဲ႔ တျခား အာဖရိကားႏိုင္ငံေတြမွာ မေကာင္းဆိုးဝါး ျပဳစားခံရသူေတြလို႔ မွတ္ ယူၾကတံုးဘဲ။ ဝက္ရူးျပန္ဆိုတဲ့ ျမန္မာလုိအေခၚကိုလဲ အတက္ေရာဂါလို႔ ေျပာင္းသင့္တယ္။
Dr. တင့္ေဆြ