Dictatorship အာဏာရွင္ အမ်ိဳးမ်ိဳး
၁။ Benevolent dictatorship ေကာင္းေအာင္ေတာ့ လုပ္ေပးေသးတဲ့ အာဏာရွင္
၂။ Dictatorship of the majority အမ်ားစုကလက္ခံတဲ့အာဏာရွင္
၃။ Elective dictatorship ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ခံထားရတဲ့အာဏာရွင္
၄။ Far-left politics လက္ဝဲယိမ္းအာဏာရွင္
၅။ Far-right politics လက္်ာယိမ္းအာဏာရွင္
၆။ Generalissimo (ဂ်င္နရယ္လစ္စမို) ဗိုလ္ခ်ဳပ္ၾကီးအာဏာရွင္
၇။ Authoritarianism (ေအာ္သိုရီတာေနနီယမ္နစ္ဇင္)
၈။ Totalitarianism (တိုတယ္လီတာေရနီယမ္နစ္ဇင္)
၁၉ နဲ႔ ၂ဝ ရာစုအတြင္းက Monarchies ဘုရင္ေတြရ့ဲအာဏာ ေလွ်ာ့ပါးလာျပီး ေနာက္မွာ (၁) Dictatorship အာဏာရွင္နဲ႔ (၂) Constitutional democracy ဖြဲ႔စည္းပံုဒီမိုကေရစီစနစ္ႏွစ္ခု ထြန္းကာလာတယ္။ ၁၉ ရာစုထဲမွာ ေတာင္အေမရိကားမွာ စပိန္ကိုလိုနီေနာက္ပိုင္း အာဏာရွင္စနစ္ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ ကိုယ္ပိုင္ စစ္တပ္ ထူေထာင္ထားၾကတယ္။ တိုင္းျပည္အစိုးရက အားနည္းတယ္။ Personalismo (ပါဇင္နယ္လစ္စမို) လို႔ တင္စားတယ္။
ကမာၻစစ္ၾကီး ႏွစ္ခုၾကားမွာေတာ့ ေလးမ်ိဳးေလးစားရွိခဲ့တယ္။
၁။ Constitutional dictatorship ဖြဲ႔စည္းပံုအာဏာရွင္၊
၂။ Communist dictatorship ကြန္ျမဴနစ္ အာဏာရွင္၊
၃။ Counterrevolutionary dictatorship တန္ျပန္ေတာ္လွန္ေရးနဲ႔
၄။ Fascist dictatorship ဖက္ဆစ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။
ဒိေနာက္မွာေတာ့
၅။ Third World dictatorships တတိယကမာၻကအာဏာရွင္စနစ္ျဖစ္ေပၚလာျပန္တယ္။ အဲတာေတြက
(က) Theocratic ဘာသာေရး အာဏာရွင္စနစ္နဲ႔
(ခ) Family-based မိသားစုအာဏာရွင္စနစ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။
၆။ Military dictatorships စစ္အာဏာရွင္စနစ္က ၂ဝ ရာစုလယ္ေလာက္မွာေပၚလာတယ္။ ဥေရာပ မွာေတာ့ ၂ဝ ရာစု လယ္ေလာက္မွာပဲ Stalinism စတာတလင္နဇင္နဲ႔ Fascism နာဇီေပၚလာတယ္။ ဒုတိယ ကမာၻစစ္ျပီးေနာက္မွာ အာရွတိုက္နဲ႔ အာဖရိကမွာ အာဏာရွင္ေတြအမ်ားၾကီးေပၚေပါက္လာတယ္။ စံနမူနာျပစရာထဲမွာ အာဖရိကားက ဇိုင္ယာ အာဏာရွင္ မိဘူးတူး ဆီဆီ ဆီကို (၁၉၆၅-၁၉၉၇) အုပ္စိုးျပီး တိုင္ျပည္ဘ႑ာ ၅ ဘီလီယန္ သံုးစားခဲ့တယ္။ အာရွက ဖိလစ္ပိုင္မွာ ဖါဒီနန္ မားကို႔စ္က တိုင္းျပည္ေငြ ၅-၁ဝ ဘီလီယန္ ခိုးယူခဲ့တယ္။
၇။ Despotism (ဒက္စ္ပိုတဇင္) ဆိုတဲ့အသံုးက အာဏာအျပည့္သံုးတာမ်ိဳး။ Autocracy တဦးတည္း ကျဖစ္ျဖစ္၊ Oligarchy အုပ္စုတခုကျဖစ္ျဖစ္လုပ္တယ္။ Despotism ကို Tyranny လို႔ေခၚေသးတယ္။ ဆန္႔က်င္သူေတြကို ျပစ္ဒဏ္ အၾကီးၾကီး ခ်တ္မွတ္တာ အၾကမ္းဖက္မႈ လုပ္တာကိုေခၚတယ္။ Dictatorship မွာေတာ့ အစိုးရေတာ့ရွိတယ္။ ဖြဲ႔စည္းပံု၊ ဥပေဒလည္း ရွိမယ္။ Authoritarianism ျဖစ္ျဖစ္ Totalitarianism ျဖစ္ျဖစ္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Single-party state တပါတီစနစ္နမူနာေတြက ဆိုဗီယက္ယူနီယန္၊ တရုပ္ျပည္မွာ ေမာ္စီတုန္းေခတ္ေတြျဖစ္တယ္။
Generalissimo (ဂင္နရယ္လစ္စမို) ဆိုတာ အီတလီကေနစတာပါ။ စစ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ၾကီးကိုေခၚတယ္။
၁။ Alexander Suvorov အီတလီ အလက္ဇန္ဒါ ဇူးဗိုေရာ့ဖ္၊
၂။ Francisco Franco စပန္ ဖရန္ဆစ္စကို ဖရန္ကို၊
၃။ Chiang Kai-shek တရုပ္ ခ်န္ေကရွိတ္၊
၄။ Sun Yat-sen တရုပ္ ဆြန္ယက္ဆင္၊
၅။ Joseph Stalin ဆိုဗီယက္ယူနီယန္က ဂ်ိဳးဖက္ စတာလင္၊
၆။ Rafael Trujillo ဒိုမီနီကန္ ရာဖယ္လ္ ထရူဂ်ိဳလို၊
၇။ Kim Il-sung ေျမာက္ကိုရီးယား ကင္မ္ အီလ္-ဆြန္း၊
၈။ Kim Jong-Il ေျမာက္ကိုရီးယား ကင္မ္ ဂ်ံဳ-အီးလ္၊
• Tyranny of the majority လူအမ်ားစုအတြက္ အာဏာရွင္စနစ္မွာ လူနည္းစုေတြကို ႏွိပ္ကြပ္တယ္။
• Far-left politics လက္ဝဲစြန္းႏိုင္ငံေရးဆိုတာ ျပင္သစ္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီေတြ Trotskyists, Maoists, Anarchists and New Leftist ပါတီေတြျဖစ္တယ္။ အီတလီမွာ The Left (Radical left) ပါတီ။ တရုပ္ျပည္ မွာ Maoists ေမာ္စီတုန္း။
• Far-right politics လက္်ာစြန္းပါတီေတြ ဒုတိယကမာၻစစ္အျပီး အေနာက္ဥေရာပမွာေပၚလာတယ္။
• Nationalism အမ်ိဳးသားေရးဝါဒဆိုတာ Nazism နာဇီဝါဒ (သို႔) National Socialism အမ်ိဳးသား ဆိုရွယ္လစ္ဝါဒ၊ Neo-fascism နီယိုနာဇီ၊ ဒုတိယကမာၻစစ္အျပီးမွာေပၚလာတယ္။ အီတလီ Benito Mussolini မူဆိုလီနီနဲ႔ ဂ်ာမဏီ Adolf Hitler ဟစ္တလာ။ အမ်ိဳးသားေရးအစြန္းေရာက္လည္းျဖစ္တယ္။ ကြန္ျမဴနစ္ဆန္႔က်င္ေရးလည္းျဖစ္တယ္။
• People's democratic dictatorship ျပည္သူ႔ဒီမိုကရက္တစ္ အာဏာရွင္စနစ္ဆိုတာ ကေန႔ တရုပ္ျပည္က အယူအဆ ျဖစ္တယ္။ ေမာ္စီတုန္းကေနစတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ ကြန္ျမဴနစ္တံဆိပ္ကပ္ အာဏာရွင္ျဖစ္ တယ္။
Dictators အာဏာရွင္ေတြက အာဏာကိုဘယ္ကေနရသလည္း။ Family dictatorship မိသားစုလိုက္ ယူတားတယ္၊ ဥပမာေျမာက္ကိုရီးယား၊ Military dictatorship စစ္အာဏာာရွင္စနစ္။ ဥပမာေတြ အမ်ားၾကီး ရွိတယ္။ Constitutional dictatorship ဖြဲ႔စည္းပံုအရ အာဏာရွင္စနစ္ဆိုတာ ဖြဲ႔စည္းပံုထဲမွာ အေရးေပၚေၾက ညာႏိုင္ခြင့္ ထည့္တားတယ္။ ဥပမာ ျမန္မာႏိုင္ငံ ၂ဝဝ၈ ဖြဲ႔စည္းပံု။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၂၃-၃-၂ဝ၁၅
--------------------------------------
ကိုမ်ဳိး(သုတစြယ္စုံ)(lwanmapyay.blogspot.com) Facebook Page Twitter Google+