SLE ထူးျခားတဲ့ေရာဂါ
ဒီေရာဂါကို Systemic Lupus Erythematosus (SLE), Disseminated Lupus Erythematosus (DLE), Lupus Erythematosus, Lupus, Discoid lupus နာမည္ေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးအျပင္ Autoimmune connective tissue disease လို႔ တိတိက်က်ေခၚ တယ္။ Lupus (လူးပတ္စ္) ဆိုတာ လက္တင္ ဘာသာနဲ႔ ဝံပုေလြျဖစ္ တယ္။ အရင္က ဝံပုေလြ ကိုက္လို႔ ျဖစ္တာလို႔ ထင္ခဲ့တယ္။ အနာကေပ်ာက္ရင္ အတြင္းပိုင္းက အရင္မို႔ အေကာင္ ကိုက္ထားသလို ေနတာမို႔ ထင္ခဲ့ၾကတာပါ။
နာတာရွည္ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ ကိုယ္ခႏၶာရဲ႕ ေရာဂါျပီး စနစ္ကေမာက္မျဖစ္တာပါ။ ဆရာဝန္ေတြလဲ ဒီေလာက္သာ သိတယ္။ အေရျပား၊ အဆစ္၊ ဦးေႏွာက္၊ ေက်ာက္ကပ္ နဲ႔ တျခားအဂၤါ အစိတ္အပုိင္းေတြ မွာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကိုယ္နဲ႔မသင့္တဲ့ ေဆးေတြေၾကာင့္ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ေဆးေတြ ရပ္ရင္ ျပန္ေကာင္းႏိုင္ တယ္။
ေရာဂါလကၡဏာေတြက တေယာက္နဲ႔ တေယာက္ မတူၾကဘူး။ ေပၚလိုက္-ေပ်ာက္လိုက္ေနတယ္။ အဆစ္ နာၾက တာမ်ားတယ္။ ေရာင္ျပီးနာေနမယ္။ လက္ေကာ္ဝတ္၊ လက္ေခ်ာင္းေတြနဲ႔ ဒူးမွာျဖစ္တာ ပိုမ်ား တယ္။ ေနာက္ျပီး အားယုတ္၊ ကိုယ္ပူ၊ ေနမေကာင္းျဖစ္၊ မအီမသာျဖစ္၊ ဆံပင္ကြ်တ္၊ ပါးစပ္မွာ အနာေတြေပါက္၊ အေရျပား အနီစက္၊ အနီကြက္ေတြျဖစ္၊ ထူးျခားတာက မ်က္ႏွာမွာ ႏွာေခါင္းရိုးကို ခြျဖစ္ေနတာက လိပ္ျပာေတာင္ပံျဖန္႔ထားသလိုေနမယ္။ တက္ေစ့ေတြ ေရာင္ႏိုင္တယ္။ ဦးေႏွာက္မွာျဖစ္ ရင္ ေခါင္းကိုက္၊ ထံု၊ တက္၊ အျမင္အားနည္း၊ အမူအယာေျပာင္းလဲ။ အစာလမ္းမွာျဖစ္ရင္ အစာမေက်၊ ပ်ိဳ႕၊ အန္။ ႏွလံုးျဖစ္ရင္ ရင္ပတ္နာ၊ ႏွလံုးခုန္မမွန္။ အဆုပ္ျဖစ္ရင္ ေခ်ာင္းဆိုး၊ အသက္ရွဴခက္။
American College of Rheumatology ကေန ၁၉၈၂ ခုႏွစ္မွာ ဒီေရာဂါလို႔ ေျပာႏိုင္တဲ့ Criteria သတ္မွတ္ ခ်က္ေတြ ထုတ္ခဲ့တယ္။ ၁၉၉၇ မွာ မြန္းမံခ်က္ ထုတ္တယ္။ ၁၁ ခ်က္ထဲက ၄ ခ်က္ရွိေနရင္ ေသျခာတယ္။
1. Malar rash ပါးမွာ အနီကြက္ျဖစ္ျခင္း၊
2.Discoid rash အေရျပားမွာ နီမယ္၊ ကြာက်မယ္၊ အမာရြတ္က်န္ရစ္မယ္။
3.Serositis (Pleurisy) အဆုပ္အဖံုးလႊာေရာင္ျခင္း၊
4.Oral ulcers ပါးစပ္မွာ အနာေပါက္ျခင္း၊
5.Arthritis အဆစ္ ၂ ခုမက နာျခင္း၊
6.Photosensitivity ေနထဲက ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္ကို မခံႏိုင္ျဖစ္ျခင္း၊
7.Hemolytic anemia ေသြးအားနည္းျခင္း၊ Leukopenia ေသြးျဖဴဥနည္းျခင္း၊
8.Renal disorder ေက်ာက္ကပ္ ထိခိုက္ျခင္း၊
9.Antinuclear antibody test positive (အင္တီ-ႏူကလီယာ-အင္တီေဘာ္ဒီ) အေပါင္းျပျခင္း၊
10.Positive anti-Smith, anti-ds DNA, antiphospholipid antibody, and/or false positive serological test for syphilis စစ္ေဆးခ်က္ေတြ အေပါင္းျပျခင္း၊
11. Seizures or psychosis တက္ျခင္း၊ စိတ္ေရာဂါရျခင္း။
ေရာဂါေသျခာေအာင္ ေမးျမန္း၊ စစ္ေဆးတာေတြ လုပ္ျပီးေနာက္မွာ Antinuclear antibody (ANA) (အင္တီ -ႏူကလီယာ-အင္တီေဘာ္ဒီ) စမ္းသပ္နည္းကို အရင္ဆံုးသံုးရမယ္။ anti-Sm (anti-Smith) နဲ႔ ေသျခာေစ ရတယ္။ dsDNA (double-stranded DNA) antibody စမ္းနည္းကလဲ အေတာ္အသင့္ မွန္ကန္တယ္။ Anti-extractable nuclear antigen (anti-ENA) နည္းေတြလုပ္တယ္။ CBC ေသြးစစ္၊ Chest x-ray ဓါတ္မွန္ရိုက္၊ Kidney biopsy ေက်ာက္ကပ္ အသာစ ထုတ္စစ္တာနဲ႔ Urinalysis ဆီးစစ္တာေတြလဲ လုပ္သင့္ တယ္။ Antithyroglobulin antibody, Antithyroid microsomal antibody, Complement components (C3 and C4), Coombs' test (direct), Cryoglobulins, ESR, Kidney function tests, Liver function tests, Rheumatoid factor စတာေတြကိုပါ လုပ္ႏိုင္ေသးတယ္။
Complications ေနာက္ဆက္ျဖစ္ႏိုင္တာေတြ
• Deep vein thrombosis အတြင္းေသြးေၾကာ ပိတ္တာနဲ႔ ေသြးေၾကာေရာင္ျခင္း၊
• ႏွလံုးမွာ Pericarditis, Endocarditis, Myocarditis အလႊာေတြေရာင္တာျခင္း၊
• Miscarriage ကိုယ္ဝန္ပ်က္ျခင္း၊
• Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ပိတ္ျခင္း၊
• ၆ဝ% ေလာက္မွာ Anemia ေသြးအားနည္းေနမယ္။ Thrombocytopenia ေသြးမံႈနည္းျခင္း၊
• အဆုပ္ျဖစ္ရင္ Pleuritis, Pleural effusion, Lupus pneumonitis, Chronic diffuse interstitial lung disease, Pulmonary hypertension, Pulmonary emboli, Pulmonary hemorrhage, Shrinking lung syndrome အဆုပ္ေရာဂါေတြ ဝင္လာႏိုင္တယ္။
• ေက်ာက္ကပ္ျဖစ္ရင္ Painless hematuria ဆီးထဲေသြးပါေနမယ္၊ မနာဘူး။ Proteinuria ဆီးထဲ (ပရိုတင္း) အနည္ပါေနမယ္။ Lupus nephritis ေက်ာက္ကပ္ ထိခိုက္ရာကေန ၅% Kidney failure ေက်ာက္ကပ္ အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္ ျဖစ္တယ္။ Dialysis ေက်ာက္ကပ္ေဆးေပးေနရတာနဲ႔ Kidney transplant ေက်ာက္ကပ္ လဲတာ လုပ္ရႏိုင္တယ္။
Treatment ဘယ္လိုကုသမလဲ ရည္မွန္းခ်က္က ခံစားေနရတာေတြ သက္သာဘို႔နဲ႔ ေနာက္ထပ္ျဖစ္မွာကို တားဘို႔ျဖစ္တယ္။ ေပ်ာက္သြားေအာင္ေတာ့ မတတ္ႏိုင္ေသးပါ။ ေဆာရီး။
• သိပ္မဆိုးသူေတြကို NSAIDs အနာအကိုက္ သက္သာေဆးေတြ နဲ႔ Corticosteroid creams (စတီရြိဳက္) ေဆးနည္းနည္းေပးမယ္။
• ဒါ့အျပင္ Antimalaria drug ငွက္ဖ်ားေဆးကိုလဲေပးႏိုင္တယ္။ Hydroxychloroquine (HCQ) ေဆးကို ၁၉၅၅ ကတည္းက FDA ကခြင့္ျပဳေပးခဲတယ္။ ၂ဝ၁၁ မွာ FDA ကဘဲBelimumab (Benlysta) ကိုလက္ခံခဲ့ တယ္။ ျပန္႔လာတာနဲ႔ နာတာသက္သာေစတယ္။
• ဆိုးေနသူေတြကို Corticosteroids (စတီရြိဳက္) ေဆးမ်ားမ်ားေပးမယ္။ ဒီေဆးေတြကေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ မ်ားတာ သတိျပဳပါ။ ေဆးကိုမ်ားမ်ားနဲ႔ တာရွည္သံုးရရင္ Cushing's syndrome ဆိုတာျဖစ္လာ တတ္တယ္။ မ်က္ႏွာျပည့္ဝိုင္းမယ္၊ လူလဲဝမယ္၊ ဆီးခ်ိဳျဖစ္မယ္၊ အစာလဲမတရား စားခ်င္စိတ္ရွိမယ္၊ အိပ္ေရးခက္မယ္၊ အရိုးအားနည္းမယ္။ မ်က္စိတိမ္ျဖစ္မွာသတိထားရအံုးမယ္။
• အႏုၾကည့္မွန္ဘီလူးနဲ႔စစ္လို႔ Diffuse proliferative glomerulonephritis ေတြ႔သူကို Cytotoxic drugs (Cyclophosphamide and Mycophenolate) အျပင္းစားေဆးေတြလဲေပးတယ္။
• ေဆးသစ္ေတြလဲေပၚေနျပီ။ Disease-modifying antirheumatic drugs ေဆးေတြကိ္ု ျပန္႔လာတာ အတြက္ သံုးတယ္။ antimalarials (Plaquenil) နဲ႔ immunosuppressants (methotrexate and azathioprine) ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ Mycophenolic acid ေဆးကို lupus nephritis ေက်ာက္ကပ္ျဖစ္တာအတြက္ သံုးေပမဲ့ FDA က အသိအမွတ္ မျပဳေသးပါ။
• နာတာ အေတာ္အသင့္ ဆိုးေနရင္ Dextropropoxypheneနဲ႔ Co-codamol ဘိန္းပါတဲ့ ေဆးေပးမယ္။ ပိုနာလြန္းသူေတြကို Hydrocodone နဲ႔ Oxycodone, MS Contin, or Methadone ဘိန္းေဆး အျပင္း စားေတြ ေပးရတယ္။
• Fentanyl duragesic transdermal patch ကပ္ခြါေဆးလဲသံုးႏိုင္တယ္။ ဘိန္းပါလို႔ ၾကာရင္ ေဆးတိုးတိုး လိုတာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေဆးစြဲႏိုင္တယ္။
• Intravenous Immunoglobulins (IVIGs) ေဆးကိုကိုယ္အဂၤါေတြမွာလာျဖစ္သူေတြအတြက္သံုးတယ္။ Antibody ေတြထုတ္တာကို ႏွိမ္ဘို႔ျဖစ္တယ္။
• ေနာက္ေပၚေဆးေတြ ေကာင္းလာလို႔ အရင္ကထက္ သက္သာလာၾကတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြ ကိုယ္ဝန္ လဲေဆာင္ႏိုင္လာမယ္။ ကိုယ္ဝန္တိုင္းေတာ့ ေကာင္းခ်င္မွ ေကာင္းပါမယ္။
Lifestyle changes လူေနမႈ ပံုစံေျပာင္းပါ။
• ေနေရာင္ ေရွာင္ပါ။ မတည့္တဲ့ေဆးေတြ Procainamide, Isoniazid, Hydralazine, Quinidine, Phenytoin ေရွာင္ပါ။
• SLE ျဖစ္မွာကို ၾကိဳတင္ကာကြယ္လို႔ မရႏိုင္ပါ။
• ၁၉၅ဝ ေက်ာက္ကာလေတြမွာ ဒီေရာဂါျဖစ္လာရင္ ၅ ႏွစ္အထိသာ အသက္ရွင္ခဲ့ေပမဲ့ ခုေခတ္မွာ ၉ဝ% ဟာ ၁ဝ ႏွစ္ မကေနႏိုင္ၾကတယ္။ ၉ဝ% ဟာ သာမန္လူေတြလိုဘဲ ေဒနာမခံစားရဘဲ ေနႏိုင္ၾကတယ္။
• အျဖစ္မ်ားတာက မိန္းမေတြျဖစ္ေပမဲ့ ေယာက္်ားေတြျဖစ္ရင္ အသက္ ပိုတိုတယ္။ ကေလးေတြလဲ တိုတယ္။ ဒါေပမဲ့ ခံစားရတာေတြက အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္မ်ျဖစ္ရင္ေတာ့ မဆိုးပါ။
• သက္တမ္းတိုတာက အဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြကို လာျဖစ္မွသာ ဆိုးတယ္။ ႏွလံုး-ေသြးေၾကာ လမ္းမွာျဖစ္ျပီး ေသြးတိုးမယ္၊ (ကိုလက္စေထာ) မ်ားမယ္ ဆိုရင္ အျပင္း အထံေဆးကု သရမယ္။
• High serum creatinineေသြးထဲ (ခေရယက္တနင္း) မ်ားတာ၊ ေသြးတိုးတာ၊ Nephrotic syndrome ေက်ာက္ကပ္ေရာင္တာ၊ Anemia ေသြးအားနည္းတာနဲ႔ Hypoalbuminemia ဆီးအနည္ ပါတာေတြ ရွိေနတာက သိပ္မေကာင္းတဲ့ လကၡဏာေတြ ျဖစ္တယ္။
အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ၉ ဆပိုျဖစ္တယ္။ Lady Gaga ေလဒီဂါဂါမွာေဆးစစ္ေတာ့ ဒီေရာဂါ (ေဘာ္ဒါလိုင္း) ရွိေနတယ္။ သူမကဘာမွ မခံစားရဘူးေျပာတယ္။ သီခ်င္းေတြ ဆိုေကာင္းတံုးပါ။ သီခ်င္း ဆိုေကာင္း သူေတြျဖစ္တယ္လို႔ေတာ့ ေကာက္ခ်က္ မခ်ႏိုင္ပါ။ ကြယ္လြန္သူ Michael Jackson မိုက္ကယ္ဂ်က္ဆင္မွာ Vitiligoခရုသင္းအျပင္ SLE လဲရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အျပင္းစားအနာ သက္သာေဆးေတြ စြဲခဲ့ျပီး၊ ေနာက္ ဆံုးေမ့ေဆးPropofol (ပရိုပိုေဖါလ္) နဲ႔ ကြယ္လြန္သြားရရွာတယ္။
SLE Prognosis အလားအလာ
• SLE ေရာဂါဟာ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြ တခုမကကို ထိခိုက္လို႔ ေသဆံုးရတဲ့ အေၾကာင္းက တိုက္ရိုက္ မဟုတ္ဘဲ သြယ္ဝိႈက္ျပီးသာျဖစ္တယ္။ ဥပမာ Atherosclerosis ေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ။ Coronary blood vessels ႏွလံုးေသြးေၾကာ က်ဥ္းတာျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• ေနာက္ျပီးဘာျဖစ္လာမလဲဆိုတာအမွန္းရခက္တယ္။
• ၂ဝ-၃ဝ% က အသင့္အတင့္သာဆိုးတယ္။ skin rashes အေရျပား အနီကြက္ေတြျဖစ္မယ္။ discoid lupus erythematosus (DLE) ေခၚတယ္။ subacute cutaneous lupus erythematosus (SCLE) ဆိုတာလဲျဖစ္မယ္။ အဆစ္နာတာနဲ႔တြဲတာလဲရွိတယ္။ မတြဲတာလဲရွိတယ္။
• Widespread SLE ေနရာအႏွံ႔အျပားမွျဖစ္တာလဲရွိတယ္။ နာတာရွည္ျဖစ္တယ္။ တသက္တာျဖစ္မယ္။ သက္သာလိုက္ ဆိုးလိုက္ျဖစ္မယ္။ အၾကမ္းဖ်ဥ္း တႏွစ္မွာ ၂-၃ ခါေပၚတယ္။ ၾကားထဲမ်ာ ၉ဝ% က လူေကာင္းလိုေနႏိုင္တယ္။
• အဆုပ္၊ ေက်ာက္ကပ္၊ အာရံုေၾကာစနစ္၊ အဆစ္၊ အေရျပား၊ စတာေတြမွာျဖစ္မယ္။ ေက်ာက္ကပ္ ထိခိုက္ျပီး ပိုးဝင္ရာကေန အသက္ကို စိုးရိမ္ရတယ္။
• လြန္ခဲ့တဲ့ ၁ဝ-၂ဝ ႏွစ္အတြင္းမွာေဆးကုသမႈျပင္းျပင္ထံထံလုပ္ေပးလို႔ အမ်ားၾကီး တိုးတက္လာ တာေတြ႔ ရတယ္။
• ၈၅-၉ဝ% မွာ ၁ဝ ႏွစ္သက္တမ္းရွိတယ္။ ငယ္တံုးစျဖစ္တာက ၾကီးမ်ျဖစ္တာထက္ ဆိုးတတ္တယ္။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
--------------------------------------
ကိုမ်ဳိး(သုတစြယ္စုံ)(lwanmapyay.blogspot.com) Facebook Page Twitter Google+